Των Χρηστου Λασκου και Ευκλειδη Τσακαλωτου
Στην τελευταία συνεδρίαση της ΚΠΕ του Συνασπισμού η αναφορά στην Παρισινή Κομμούνα και την Οκτωβριανή Επανάσταση δημιούργησε μεγάλες εντάσεις. Έκτοτε, ένα από τα θέματα που επανέρχεται τακτικά στις τοποθετήσεις μελών της αυτοαποκαλούμενης κομματικής μειοψηφίας είναι και το αίτημα να αφαιρεθούν οι αναφορές στα συγκεκριμένα ιστορικά γεγονότα από τα κείμενα του ΣΥΡΙΖΑ.
Θα μπορούσε μ' αυτήν την αφορμή, ανεξάρτητα από την τοποθέτηση του καθενός, να ξεκινήσει επιτέλους μια ουσιαστική συζήτηση στο πλαίσιο του κόμματός μας για ζητήματα μείζονος σημασίας που καιρό τώρα έχουν παραγκωνισθεί αφήνοντας όλο το χώρο ανοικτό για την επικράτηση του πιο επιφανειακού εμπειρισμού. Πολύ φοβόμαστε, όμως, πως όλη η σκόνη και η οχλοβοή που έχει σηκωθεί σχετικά δεν θα δώσει εκκίνηση στον τόσο αναγκαίο διάλογο για τα μεγάλα θέματα της σοσιαλιστικής στρατηγικής στην εποχή μας, αλλά θα τον εμποδίσει και πάλι. Το γνωστό: πολύ ανανέωση, ακόμη περισσότερος νεωτερισμός, αλλά καμιά ουσιαστική επεξεργασία. Προσχώρηση σε επιφανειακά ιδεολογήματα του συρμού και επίκληση του "σύγχρονου" ως έσχατου άδειου σημαίνοντος, που σημαίνει τίποτε και τα πάντα ταυτοχρόνως.
Στο επίδικο δε ζήτημα που μας απασχολεί εδώ, κατά περίεργο τρόπο η προσέγγιση μερικών ιδιαζόντως ανανεωτικών συντρόφων του ΣΥΝ θυμίζει έντονα αυτή του δογματισμού. Στον τελευταίο πολλές φορές η επίκληση της Οκτωβριανής Επανάστασης γινόταν για να μπει φρένο σε περαιτέρω αναζητήσεις σχετικά με την θεωρία της επανάστασης. Στον ορθόδοξο --σοβιετικό-- μαρξισμό τα ζητήματα αυτά ήταν ήδη οριστικά λυμένα. Χώρος για συζήτηση έμενε μόνο σε ό,τι αφορά τις επιμέρους τακτικές και την εφαρμογή τους σε συγκεκριμένες εθνικές περιπτώσεις. Αλλά τα βασικά ήταν λυμένα. Πολλοί σύντροφοι που σήμερα στεντορείως ισχυρίζονται πως "φτάνει πια" μ' αυτή την ιστορία της Οκτωβριανής Επανάστασης, εκφράζουν, στην ουσία, μια παρόμοια στάση. Το μόνο που αλλάζει είναι ότι αντικαθιστούν ένα θετικό με ένα αρνητικό πρόσημο σε αυτή την εμπειρία. Αλλά και οι δυο στάσεις είναι προβληματικές, γιατί χάνεται η ουσία από την σκοπιά της αριστεράς. Και η ουσία είναι κατά πόσο και τι μπορούμε να μάθουμε από τη συγκεκριμένη εμπειρία, την τόσο σημαντική για την ιστορία της παγκόσμιας Αριστεράς έτσι κι αλλιώς.
Στο βιβλίο του για την ιστορία του κομμουνιστικού κινήματος που πρωτοεμφανίστηκε το 1970, ο Fernando Claudin αρχίζει την ανάλυση του εξετάζοντας την κρίση της μαρξιστικής θεωρίας στην δεκαετία του 1920 μετά την αποτυχία της αναμενόμενης επανάστασης στις χώρες του προηγμένου καπιταλισμού. Εξετάζει δηλαδή πώς αυτή η θεωρία παγιώθηκε σε δόγμα και πώς, μέσα από τις πρακτικές της Τρίτης Διεθνούς, χρησιμοποιήθηκε για την εκ των υστέρων δικαιολόγηση των τακτικών υποστήριξης της εγκαθιδρυμένης στη Σοβιετική Ένωση κατάστασης. Πώς το δέχτηκαν αυτό τα κομμουνιστικά κόμματα στην Ευρώπη και τον υπόλοιπο κόσμο; Κατά την Rosa Luxemburg οι μπολσεβίκοι θεωρητικοί υπέκυψαν στο πειρασμό να μετατρέψουν μια αναγκαιότητα (οι επικρατούσες συνθήκες της Ρωσίας) σε αρετή, σε γενικό μοντέλο για όλες τις επαναστάσεις. Και η αποδοχή του μοντέλου από τους άλλους ήταν συνάρτηση του μεγάλου γοήτρου των μπολσεβίκων μετά από την επιτυχία τους. Αυτή η τάση ενισχύθηκε από το γεγονός ότι οι περισσότεροι θεωρητικοί του μαρξισμού σε αυτή την περίοδο είχαν προσχωρήσει στις γραμμές της Δεύτερης Διεθνούς. Η κριτική τους προς την Σοβιετική ένωση ήταν από φιλελεύθερη ή ρεφορμιστική σκοπιά, κάτι που ενίσχυσε ακόμα πιο πολύ το κύρος των μπολσεβίκων στα μάτια των επαναστατών στις χώρες του προηγμένου καπιταλισμού. Έτσι, ο Claudin συμπεραίνει πως "ακριβώς τη στιγμή όπου η κριτική σκέψη ήταν απαραίτητη, η Οκτωβριανή Επανάσταση οδήγησε σε ένα θεωρητικό εφησυχασμό. Όλα φαινόταν τακτοποιημένα καταρχήν --οι δρόμοι της επανάστασης, οι τακτικές προς εφαρμογή, το μοντέλο του κόμματος-- όταν στην πραγματικότητα όλα είχαν γίνει πιο προβληματικά από ποτέ στην ιστορία του εργατικού κινήματος".
Ιδιαίτερα προβληματικά, μάλιστα, ήταν τα πράγματα στις χώρες της Δύσης όπου οι αντικειμενικές συνθήκες δεν φαινόταν τόσο ώριμες για επανάσταση και η εργατική τάξη ήταν σε μεγάλο ποσοστό προσηλωμένη στα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα και στα συνδικάτα. Ας εξετάσουμε ποια θα μπορούσε να ήταν η προσέγγιση ενός υποθετικού κόμματος της Τρίτης Διεθνούς που θα επιδίωκε να συνδυάσει τον κριτικό μαρξισμό με την επαναστατική θεωρία. Θα χρειαζόταν να εξερευνήσει τις εξελίξεις του καπιταλισμού σε διάφορα επίπεδα --οικονομική δυναμική, ταξική διάρθρωση, ιδεολογία κ.λπ. Ας υποθέσουμε ότι αυτό το κόμμα έφτανε στο συμπέρασμα ότι η στρατηγική της δυαδικής εξουσίας δεν θα ήταν αποτελεσματική δεδομένης της ιδεολογικής προσήλωσης της Ευρωπαϊκής εργατικής τάξης στα ιδανικά της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, του εθνικού κράτους και του συνδικάτου, και ότι η πορεία προς το σοσιαλισμό θα αποτελούσε μια πιο μακρόχρονη πορεία. Αυτό θα σήμαινε ότι η σοβιετική εμπειρία δεν θα είχε κάτι να διδάξει στο υποθετικό μας κόμμα; Όχι βέβαια. Θα μπορούσε να εξετάσει την στρατηγική σε σχέση με τα διάφορα πραγματικά διλήμματα που προέκυψαν στην Οκτωβριανή Επανάσταση, για παράδειγμα αυτό μεταξύ άμεσης και έμμεσης δημοκρατίας. Η εμπειρία των σοβιέτ θα μπορούσε να αποτελέσει χρήσιμη παρακαταθήκη και σε αυτές τις διαφορετικές συνθήκες. Στην σκέψη του Λένιν και του Γκράμσι τα εργατικά συμβούλια, ως γνωστόν, είχαν και ένα εκπαιδευτικό ρόλο --να ετοιμάσουν τους εργαζόμενους (όχι μόνο ιδεολογικά αλλά και με πρακτικές ικανότητες) για την υπόθεση της οικοδόμησης του σοσιαλισμού. Με τον ίδιο τρόπο το υποθετικό μας κόμμα θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι και σε μια πιο μακροχρόνια διαδικασία η στρατηγική της Αριστεράς δεν μπορεί παρά να βασιστεί στη δημιουργία θεσμών και πρακτικών, όπου οι εργαζόμενοι και εργαζόμενες μπορούν με παρόμοιο τρόπο να αποκτήσουν την συνείδηση, την αυτοπεποίθηση και την πρακτική ικανότητα για αυτοδιαχείριση σε διάφορους τομείς. Ποια εμπειρία περισσότερο προχωρημένη από αυτήν της Ρωσικής Επανάστασης θα μπορούσε να επικαλεστεί με τα θετικά και τα αρνητικά της; Τι θα έβαζε στην θέση των εκπληκτικών νεωτερισμών της ίδιας της Κομμούνας του Παρισιού σε ό,τι αφορά τους κρατικούς φορείς για όσο αυτοί θα είναι ακόμα αναγκαίοι στην πορεία προς τον κομμουνισμό --άμεση εκλογή, ανακλητότητα, πλήρης εξάλειψη προνομίων των μελών τους, οικονομικών και άλλων;
Με το προηγούμενο παράδειγμα κι άλλα πολλά αντίστοιχα που θα μπορούσαμε να διατυπώσουμε, λοιπόν, θέλουμε να πούμε πως οι μεγάλες Επαναστάσεις που προηγήθηκαν έχουν πάντα κάτι πολύ σημαντικό να μας πουν, ακόμα και αν οι δικές μας συνθήκες είναι αρκετά διαφορετικές. Προφανώς όσοι διαρρηγνύουν τα ιμάτιά τους μπρος στις ανίερες αναφορές δεν έχουν την ίδια γνώμη. Θα ισχυριστούν πως το όραμα για ένα σοσιαλισμό με ελευθερία και δημοκρατία είναι τόσο διαφορετικό από την σοβιετική εμπειρία που μόνο σύγχυση προκαλεί η επίκληση της τελευταίας. Μόνο που οι συγκεκριμένοι σύντροφοι έχουν ένα καταστατικό πρόβλημα όταν αναφέρονται στο σοσιαλισμό --με ή χωρίς άλλους προσδιορισμούς: δεν είναι καθόλου εύκολο, αν δεν είναι εντελώς αδύνατο, να διακρίνει κανείς ποιο ρόλο παίζει το συγκεκριμένο όραμα στις τακτικές και στρατηγικές θεωρήσεις αυτής της μερίδας της αριστεράς. Θυμίζει το ρόλο του Θεού στην σκέψη των επιστημόνων στα πρώτα βήματα της επιστημονικής επανάστασης. Η επίκλησή του ονόματός του εγγυάται ότι οι νόμοι της φύσης λειτουργούν, αλλά στην καθημερινή πρακτική των επιστημόνων ο Θεός δεν παίζει κανένα απολύτως ρόλο. Παρομοίως, ο "σοσιαλισμός με δημοκρατία και ελευθερία" στην σκέψη μερίδας διαμαρτυρομένων συντρόφων μας δεν είναι παρά η επίκληση του ανύπαρκτου νυν και αεί. Αν έχουμε άδικο, ας μας εξηγήσει επιτέλους κάποιος τι σημαίνει εδώ σοσιαλισμός; Ποιο είδος κοινωνικής συγκρότησης, έστω αχνά σκιαγραφεί ο όρος; Τι δηλώνει σχετικά με τα ζητήματα ιδιοκτησίας και διανομής; Ποιες είναι οι συνέπειες για την οργάνωση του κόμματος ή για στρατηγικές ρήξεις με τον καπιταλισμό; Που είναι ο προβληματισμός πάνω σε τέτοια ζητήματα; Αντί ενός στοχασμού πάνω σε ζητήματα στρατηγικής, έχουμε έναν ακραίο εμπειρισμό, που αναλώνεται είτε σε βραχυπρόθεσμες προτάσεις είτε σε πολιτικές τακτικές μακριά από κοινωνικές αναφορές.
Ίσως, βέβαια, υπάρχει μια διαφορά μεταξύ του δογματισμού και αυτής της μερίδας της ανανεωτικής αριστεράς. Ο δογματισμός προτάσσει μια μοναδική άποψη για τη θεωρία της επανάστασης. Η δεύτερη απλώς δεν έχει ανάγκη από τέτοιες θεωρήσεις. Οπότε η άρνηση από μέρους της της Οκτωβριανής Επανάστασης δεν χρειάζεται ιδιαίτερη προσπάθεια για την αποκωδικοποίησή της. Αποτελεί, απλώς, ένα μήνυμα προς τα έξω ότι καιρός είναι να ξεχάσουμε τις αναζητήσεις για τη μετάβαση σε μια διαφορετική κοινωνία, για σύγκρουση με τις κυρίαρχες δυνάμεις που στηρίζουν τις καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής και να ασχοληθούμε με τα καυτά (sic) ζητήματα της επικαιρότητας. Για την πλειοψηφία, ωστόσο, του κόσμου της ανανεωτικής αριστεράς η συζήτηση για την μετάβαση στο σοσιαλισμό παραμένει το ζήτημα των ζητημάτων. Ο ίδιος ο προσδιορισμός μιας πολιτικής δύναμης ως αριστερής έχει το ενδιαφέρον γι' αυτήν τη συζήτηση ως καθοριστικό κριτήριο. Κι από αυτήν την άποψη η αναφορά στην Παρισινή Κομμούνα και τη Ρωσική Επανάσταση είναι υποχρεωτικές στο μέτρο που αποτελούν τις κορυφαίες μέχρι σήμερα στιγμές του αγώνα για το σοσιαλιστικό μετασχηματισμό του κόσμου, μετασχηματισμό που τώρα είναι περισσότερο ώριμος μα και περισσότερο ίσως αναγκαίος απ' ό,τι τότε. Αυτό, όμως, μας τοποθετεί σε μια άλλη συζήτηση: την πραγματική συζήτηση. Θα την κάνουμε, επιτέλους;
http://www.avgi.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου