Τελευταία δεκαετία του 20ού αιώνα: Το δράμα, μοιάζει να
έχει φτάσει στο τέλος του. Ούτε από μηχανής θεός, ούτε
κάθαρση, αλλά κατάρρευση του «σοσιαλισμού που
γνωρίσαμε». Το τέλος της Ιστορίας! έσπευσε να διακηρύξει
το υψηλόβαθμο στέλεχος του υπουργείου Εξωτερικών των
ΗΠΑ, ο Francis *censored*uyama (Φρ. Φουκουγιάμα),
καλώντας μας να αναγνωρίσουμε τον οριστικό θρίαμβο του
καπιταλισμού και του λεγόμενου πολιτικού φιλελευθερισμού
σε πλανητική κλίμακα. Αρχές του 21ου αιώνα: Ο
«σοσιαλισμός που γνωρίσαμε» δεν υπάρχει πλέον, αλλά και
η Ιστορία δεν έφθασε στο τέλος της. Πτώση του τείχους
στο Βερολίνο, χτύπημα των δίδυμων πύργων στη Νέα Υόρκη,
κινητοποιήσεις στο Σιάτλ, στην Πράγα, στη Γένοβα, νέο
χτύπημα στο Λονδίνο, ΟΧΙ των λαών της Γαλλίας και της
Ολλανδίας στο δημοψήφισμα για το λεγόμενο «Ευρωπαϊκό
Σύνταγμα», η αντίσταση του κουβανέζικου λαού, η νέα
μπολιβαριανή επανάσταση στη Βενεζουέλα, ραγδαίες και
μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών και κεφαλαίων, επιδρομές
για την ισοπέδωση του Αφγανιστάν, το διαμελισμό της
Γιουγκοσλαβίας, την καθυπόταξη του Ιράκ από τους
Αμερικανούς ιμπεριαλιστές και τους Ευρωπαίους συνεργάτες
τους, εξέγερση των αθλίων του Παρισιού, σάρωση από την
πλευρά των δυνάμεων του κεφαλαίου κοινωνικών κατακτήσεων
στον τομέα των εργασιακών σχέσεων, της Υγείας, της
Παιδείας, της Περίθαλψης, της Ασφάλισης. Σκηνές από μια
σύγχρονη τραγωδία που δε λέει να τελειώσει. Σκηνές από
τη δυναμική ενός παγκόσμιου συστήματος εξουσίας, ενός
παγκόσμιου καπιταλισμού, που, όσο και αν δείχνει
ακαταμάχητος, παραμένει ακόμη και τώρα, μετά τις
ανατροπές και τις καταρρεύσεις, ίσως τώρα περισσότερο
από ποτέ άλλοτε, ανοιχτός στο ενδεχόμενο του
μετασχηματισμού του σε κομμουνιστική κατεύθυνση.
Το φάντασμα του κομμουνισμού που πλανιόταν πάνω από την
Ευρώπη ήδη στα μέσα του 19ου αιώνα, τόσο συχνότερη,
εντονότερη και πιο άμεση μπορεί να κάνει την παρουσία
του στο σύγχρονο κόσμο, όσο περισσότερο ο καπιταλισμός
διεθνοποιείται. Στις σύγχρονες συνθήκες παγκόσμιας
ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων και των παραγωγικών
σχέσεων, εποχή της πλανητικής επικοινωνίας, η
κομμουνιστική προοπτική δεν μπορεί να αφορά πλέον στο
απώτερο, αλλά στο εγγύς μέλλον της ανθρωπότητας.
Αλλωστε, όπως έγκαιρα είχαν προειδοποιήσει, οι
συγγραφείς της Γερμανικής Ιδεολογίας, αυτού του
θεμελιώδους για την υλιστική αντίληψη της Ιστορίας
έργου, χωρίς «παγκόσμια ανάπτυξη των παραγωγικών
δυνάμεων και της παγκόσμιας επικοινωνίας που συνδέεται
μαζί τους», ο κομμουνισμός ως εμπειρικό τοπικό φαινόμενο
δεν έχει, δε θα μπορούσε να έχει, μέλλον. Το μέλλον του
κινήματος, χωρίς να παραγνωρίζει κανείς τις τοπικές
ιδιομορφίες, δεν μπορεί παρά να αναγνωρίζεται μέσα από
τη διεθνοποίησή του. Μόνο ένα διεθνές και διεθνιστικό
κομμουνιστικό κίνημα μπορεί να αναμετρηθεί με τον
παγκόσμιο καπιταλισμό, και μάλιστα όχι μόνο και κυρίως
στη σφαίρα της αγοράς, όπως το διακηρύσσει ο παρακμιακός
λόγος μιας σοσιαλδημοκρατίας του καιρού μας, αλλά στην
ίδια την παραγωγική δομή του συστήματος.
Αλλά η διεθνοποίηση δεν είναι η μόνη προϋπόθεση μιας
σύγχρονης κομμουνιστικής εναλλακτικής απέναντι στον
παγκόσμιο καπιταλισμό. Απαιτείται, ταυτόχρονα, η
διαμόρφωση κομμουνιστικής συνείδησης σε μείζονα κλίμακα,
και από αυτή την άποψη η επανάσταση ως διαδικασία
ανοιχτή σε χώρο και χρόνο είναι αναγκαίο να στρέφεται
όχι μόνον εναντίον της κυρίαρχης καπιταλιστικής τάξης,
αλλά και εναντίον του ίδιου του ατομικού και συλλογικού
μας εγώ, στο μέτρο που αυτά συγκροτούνται όχι σε κόσμους
ιδεολογικής καθαρότητας, αλλά μέσα στο βέβηλο κόσμο της
ταξικής κοινωνίας, μέσα στην απέραντη ερημιά του
παγκόσμιου καπιταλισμού. Προκύπτει έτσι η ανάγκη της
διαρκούς αυτοκριτικής και κριτικής, στοιχείου που
χαρακτηρίζει τις προλεταριακές επαναστάσεις και τους
πρωτοπόρους επαναστάτες, αυτούς που τολμούν να
διαταράσσουν τις «βεβαιότητες» της Ιστορίας,
αναπροσαρμόζοντας τα μέσα και την τακτική τους, εκείνους
που δε διστάζουν να στραφούν προς το παρελθόν τους, για
να αναδείξουν και να ξεπεράσουν τις αδυναμίες και τις
ανεπάρκειές τους.
Είτε το θέλουμε είτε όχι, η κομμουνιστική εναλλακτική
απέναντι στο απάνθρωπο παρόν του σύγχρονου παγκόσμιου
καπιταλισμού δεν μπορεί να προκύψει χωρίς κριτική
αποτίμηση του «σοσιαλισμού που γνωρίσαμε», χωρίς ριζική
αξιολόγηση της ίδιας της Οχτωβριανής Επανάστασης και της
ιστορικής της εξέλιξης. Αναπολώντας, εξιδανικεύοντας ή,
αντίθετα, αγνοώντας το παρελθόν δεν μπορείς να
διαμορφώσεις μια κομμουνιστική στρατηγική για τον 21ο
αιώνα. Να επιστρέψουμε στον Λένιν και στους συντρόφους
του, λοιπόν, αλλά όχι για να αναπέμψουμε ύμνους, μα για
να ερευνήσουμε τα σχέδια, τις αποφάσεις, την πρακτική
τους, και μάλιστα σε συνάφεια προς εκείνες ενός Γκράμσι,
μιας Λούξεμπουργκ, ενός Λούκατς. Να σκύψουμε κριτικά και
υπεύθυνα στη μελέτη εκείνης της εφόδου στους ουρανούς,
που, ανεξάρτητα από την κατάληξή της, αποτελεί
ρυθμιστική αρχή για μια σύγχρονη κομμουνιστική
επανάσταση. Αναζητώντας απαντήσεις στα μεγάλα «γιατί»
και «πώς» της ήττας, να στρέψουμε το βλέμμα στον Λένιν
όχι ως μεσσία, αλλά ως θεωρητικό και πρακτικό εισηγητή
της κομμουνιστικής εναλλακτικής, ενάντια στις δυνάμεις
του παγκόσμιου καπιταλισμού, διευκρινίζοντας ωστόσο ότι:
«Λένιν» δεν είναι το νοσταλγικό όνομα για την παλιά
δογματική βεβαιότητα ακριβώς το αντίθετο, ο Λένιν που
πρέπει να ανασυρθεί είναι ο Λένιν, η θεμελιώδης εμπειρία
του οποίου συνίστατο στο ότι ρίχτηκε σε μια καταστροφική
νέα συγκυρία, στην οποία οι παλιές συντεταγμένες
αποδείχτηκαν άχρηστες, και που συνεπώς ήταν υποχρεωμένος
να ανακαλύψει και πάλι το μαρξισμό [...] Η επιστροφή
στον Λένιν δε στοχεύει ούτε στη νοσταλγική επαναφορά των
«καλών παλιών επαναστατικών καιρών», ούτε σε μια
οπορτουνιστική - πραγματιστική προσαρμογή του παλιού
προγράμματος στις «νέες συνθήκες», αλλά στην επανάληψη,
στις παρούσες παγκόσμιες συνθήκες, της λενινιστικής
χειρονομίας, που οδήγησε στην εκ νέου ανακάλυψη του
επαναστατικού σχεδίου σε συνθήκες ιμπεριαλισμού και
αποικιοκρατίας [...]. (Zizek on Lenin, The 1917
Writings, Revolution at thy gates, p. 11)
Του
Αλέξανδρου Α. ΧΡΥΣΗ*
*Ο Αλέξανδρος Α. Χρύσης είναι Επίκουρος Καθηγητής
Φιλοσοφίαςστο Πάντειο Πανεπιστήμιο
http://www.rizospastis.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου