ΤΟ ΑΝΟΛΟΚΛΗΡΩΤΟ ΕΓΧΕΙΡΗΜΑ

Το ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΚΑΦΕΝΕΙΟ δημοσιεύει σήμερα το πρώτο μέρος από το βιβλίο του ΣΑΒΒΑ ΜΙΧΑΗΛ "Ο ΤΡΟΤΣΚΙ ΩΣ ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ". Το βιβλίο εκδόθηκε το 2000 για τα 60 χρόνια από τη δολοφονία του Λ. Τρότσκι. Δημοσιεύεται για πρώτη φορά στο Διαδίκτυο.



Α. ΤΟ ΑΝΟΛΟΚΛΗΡΩΤΟ ΕΓΧΕΙΡΗΜΑ

Ονομάσανε την δολοφονία του Τρότσκι έγκλημα του αιώνα - του εικοστού αιώνα. Οι συνέπειες του εγκλήματος, όμως, μας ακολουθούν και η ανάγκη της ιστορικής του κάθαρσης κρούει τη θύρα του παρόντα αιώνα, του εικοστού πρώτου. Η τύχη του Τρότσκι, πρωτεργάτη μαζί με τον Λένιν της Οκτωβριανής Επανάστασης είναι άρρηκτα δεμένη μαζί της: από τα χρόνια της ετοιμασίας και της γενικής δοκιμής του 1905 ως την έφοδο στον ουρανό το 1917, την οικοδόμηση του πρώτου στην Ιστορία Κόκκινου Στρατού των Εργατών και Αγροτών που κατατρόπωσε τους δεκατέσσερις στρατούς των Ισχυρών του Κόσμου, τα σκληρά χρόνια της μετεπαναστατικής οικοδόμησης του σοσιαλισμού σε συνθήκες ηττών της διεθνούς επανάστασης, απομόνωσης, ασφυκτικής περικύκλωσης, τη γάγγραινα της γραφειοκρατικοποίησης και την πάλη της μπολσεβίκικης Αριστερής Αντιπολίτευσης ενάντιά της, την σταλινική τραγωδία - έσχατος δηλητηριώδης καρπός της οποίας είναι η τραγωδία του 1991, που συνεχίζεται μέχρι τις μέρες μας.

Η όλη θεωρία και ιστορική πράξη του Τρότσκι, η ίδια η ζωή του και η απότομη βίαιη διακοπή της, ενσαρκώνουν την βαθύτατη ανάγκη της Οκτωβριανής Επανάστασης, ως απαρχής της παγκόσμιας σοσιαλιστικής επανάστασης, να γίνει διαρκής. Να ξεπεράσει τους ιστορικούς περιορισμούς μέσα στους οποίους γεννήθηκε. Να απλωθεί σ΄ όλο τον κόσμο. Να βαθύνει μεταμορφώνοντας τον κόσμο. Να ολοκληρωθεί η επαναστατική μετάβαση που εγκαινίασε στην Ιστορία της ανθρωπότητας μέσα σε μια πανανθρώπινη πανελεύθερη αταξική κοινωνία. Η εποχή μας ως εποχή μετάβασης από την τελευταία ταξική στην αταξική κομμουνιστική κοινωνία μέσα από τις αντιφάσεις της ιμπεριαλιστικής παρακμής του καπιταλισμού - αυτός είναι ο κεντρικός άξονας του έργου του Τρότσκι, από την πρώτη επαναδιατύπωση της θεωρίας της Διαρκούς Επανάστασης στο "Αποτελέσματα και Προοπτικές", την επαύριον της Επανάστασης του 1905, έως το Μεταβατικό Πρόγραμμα, το ιδρυτικό ντοκουμέντο της Τέταρτης Διεθνούς το 1938.

Και η εποχή αυτή, όσο καμιά προηγούμενη, αποτελεί την πιο μεγαλειώδη και τρομακτική απόδειξη ότι δεν υπάρχει γραμμική εξέλιξη της Ιστορίας. Προχωράει μέσα από ρήξεις, παλινδρομήσεις, άλματα, σπασμούς, εκπληκτικές εμφανίσεις του Απροσδόκητου, τερατογενέσεις, εκτροπές, εμπλοκές. Η μεταβατική μας εποχή παίρνει, για μια πολύ παρατεταμένη περίοδο μέχρι τώρα, τον χαρακτήρα μιας κρίσης της αναγκαίας ιστορικής μετάβασης, μιας ολοένα πιο δισεπίλυτης και διαρκώς πολυπλοκώτερης εμπλοκής. Την γεννάει η διαρκώς διευρυνόμενη αναπαραγωγή των αντιφάσεων του κεφαλαίου που δεν βρίσκουν την επαναστατική διαλεκτική τους άρνηση / υπέρβαση. Αλλά ακριβώς αυτή η κλιμάκωση των αντιφάσεων είναι που κινεί και εκδηλώνει τον διαρκή χαρακτήρα της παγκόσμιας επαναστατικής διαδικασίας της μετάβασης στον κομμουνισμό. Η διάρκεια της επανάστασης δεν έγκειται σε κάποια ανύπαρκτη γραμμική της συνέχεια αλλά, αντίθετα, στην ακατανίκητη πίεση της ασυνέχειάς της, στην κινητήρια δύναμη της ανεκπλήρωτης ανάγκης της. Ξεπηδάει από τα χάσματα της Ιστορίας, από τα ανοιχτά της τραύματα. Δεν είναι η ομαλή ροή της ολοκλήρωσης, είναι η φοβερή ορμή του Ανολοκλήρωτου.

Απ΄ αυτή την σκοπιά πρέπει να ιδωθεί το όλο εγχείρημα του Τρότσκι στην μετά τον Λένιν περίοδο: κινητήρια δύναμη στην πάλη του, πρώτα επικεφαλής της Αριστερής Αντιπολίτευσης και στην συνέχεια για την ίδρυση της Τέταρτης Διεθνούς δεν ήταν απλώς και μόνον η αντιπαράθεση με τη γραφειοκρατία και τον σταλινισμό αλλά το ανολοκλήρωτο της Οκτωβριανής Επανάστασης, η ανάγκη της ανάπτυξης της παγκόσμιας επανάστασης μέχρι την τελική νίκη της μετάβασης στον πανανθρώπινο κομμουνισμό - μια ανάγκη στην οποία γύριζε την πλάτη το γραφειοκρατικό δόγμα του "σοσιαλισμού σε μια μόνον χώρα". Γι΄ αυτό και η ιστορική χρεοκοπία και κατάρρευση του σταλινισμού το 1989-91 δεν μπορούν από μόνες τους να σηματοδοτούν το τέλος αυτού του εγχειρήματος.

* * * * * *

Μέσα σ΄ όλη την θυελλώδη διαδρομή του στην Ιστορία, κορυφαία στιγμή του εγχειρήματός του ο ίδιος ο Τρότσκι, θεωρεί εκείνη που παρουσιάζεται σαν η πιο ελλειμματική, κερματισμένη, απομονωμένη, ανολοκλήρωτη: την πάλη του, μετά την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία το 1933 και το πολιτικό Βατερλώ της σταλινισμένης Τρίτης Διεθνούς, για την ίδρυση της Τέταρτης Διεθνούς,. Στο "Ημερολόγιο της Εξορίας", γράφει: "Κι όμως νομίζω ότι η δουλειά όπου είμαι τώρα δοσμένος, παρά την εξαιρετικά λειψή και κομματιαστή φύση της είναι η σημαντικότερη δουλειά της ζωής μου - πολύ πιο σημαντική από το 1917, πολύ πιό σημαντική από την περίοδο του εμφυλίου πολέμου η όποια άλλη". ("Το Ημερολόγιο της Εξορίας", εκδόσεις Σπάρτακος, μετάφραση Λ. Μιχαήλ, σελ. 51).

Το εξαιρετικό βάρος που έδινε ο Τρότσκι στην προετοιμασία και την ίδρυση της Τέταρτης Διεθνούς, κάτω από τις δυσκολότερες συνθήκες που γνώρισε ποτέ επαναστατικό κίνημα, μέσα στις φοβερότερες ήττες της διεθνούς εργατικής τάξης, τον θρίαμβο του Φασισμού, την παντοδυναμία του σταλινισμού, τους διωγμούς από κάθε πλευρά και την συστηματική εξόντωση, δεν οφείλονταν στην αγνόηση των τεράστιων πολιτικών δυσκολιών και οργανωτικών αδυναμιών του εγχειρήματος. Η περικυκλωμένη και αφανιζόμενη πρωτοπορία της Οκτωβριανής Επανάστασης επείγονταν για την θεωρητική και πρακτική, στρατηγική, πολιτική, προγραμματική προετοιμασία των όρων που θα έδιναν διάρκεια και διεθνή ολοκλήρωση στην δυναμική που εγκαινίασε η Οκτωβριανή επανάσταση. Το ζήτημα δεν ήταν απλώς η συγκρότηση ενός ισχνού οργανωτικά διεθνούς κέντρου της αντισταλινικής επαναστατικής Αριστεράς στις αρχές του Δεύτερου Παγκόσμιου Πόλεμου. Ήταν η διαμόρφωση εκείνης της επαναστατικής υποκειμενικότητας σε πλανητική κλίμακα που απαιτούσε και απαιτεί η νίκη της παγκόσμιας σοσιαλιστικής επανάστασης.

Ο Τρότσκι προέβλεπε να έρχεται το νέο επαναστατικό κύμα μέσα από τον από τον παγκόσμιο πόλεμο. Στην περίφημη συνομιλία του Χίτλερ με τον γάλλο Κουλόντρ στις αρχές του πολέμου και ο Φύρερ του φασισμού και ο εκπρόσωπος του δημοκρατικού ιμπεριαλισμού εκφράσανε τον κοινό τους φόβο ότι "ο μόνος κερδισμένος από τον πόλεμο θα είναι ο κ. Τρότσκι". Μεταπολεμικά, οι αναθεωρητές του Τρότσκι κι οι αντίπαλοί του ισχυρίζονται ότι διαψεύστηκε. Η αλήθεια, όμως, είναι εντελώς διαφορετική, αν και πολύ πιο περίπλοκη από ότι μπορούσε να προβλέψει κανείς, συμπεριλαμβανομένου και του Τρότσκι. Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος γέννησε κι αυτός ένα νέο κύμα της παγκόσμιας επανάστασης, μέσα από τα μαζικά κινήματα αντιφασιστικής Αντίστασης στην ερειπωμένη και κατεχόμενη Ευρώπη, τον θρίαμβο του Κόκκινου Στρατού κατά του φασισμού, την Γιουγκοσλάβικη και την Κινέζικη Επανάσταση, τα μεγάλα αντι-αποικιοκρατικά κινήματα. Αλλά το κύμα αυτό συγκρατήθηκε και αναχαιτίστηκε μέσα από τις συντονισμένες προσπάθειες των "Συμμάχων" ιμπεριαλιστών και της γραφειοκρατίας του Κρεμλίνου. Η Επανάσταση στις στρατηγικά κρίσιμες χώρες της ανεπτυγμένης Ευρώπης εμποδίστηκε με την συμμετοχή των ΚΚ του Τορέζ και του Τολιάτι στις κυβερνήσεις του Ντε Γκώλ και του Μπαντόλιο, η Ελληνική Επανάσταση των ανταρτών προδόθηκε και σφαγιάστηκε στο βωμό των Συμφωνιών της Γιάλτας για την μεταπολεμική παγκόσμια και ευρωπαϊκή τάξη πραγμάτων. Σ΄ αυτή την πολιτική βάση και γεωπολιτική διαίρεση της Ευρώπης, οι συμφωνίες του Μπρέττον Γουντς και το αμερικανικό δολάριο προώθησαν την μεταπολεμική ανοικοδόμηση του καπιταλισμού στην ήπειρο-κοιτίδα του και εξασφάλισαν την πιο μακρόχρονη του επέκταση και άνθηση στα επόμενα "30 ένδοξα χρόνια".

Παρόλη την αναχαίτιση της επανάστασης στην Ευρώπη και την μεταπολεμική καπιταλιστική σταθεροποίηση, η παρακμή του συστήματος και η φύση της εποχής εκδηλώθηκαν σε μία σειρά σημαντικές υποχωρήσεις του κεφαλαίου: την αναγκαστική εγκαθίδρυση ενός Κεϋνσιανού Κράτους Πρόνοιας στη Δύση για την εκτόνωση των εργατικών δυσαρεσκειών, την επέκταση ("από τα πάνω" και γραφειοκρατικά) των κοινωνικών σχέσεων της Οκτωβριανής Επανάστασης στην Ανατολική Ευρώπη, τον θρίαμβο (ενάντια στην Ανατολική Ευρώπη, τον Θρίαμβο (ενάντια στην θέληση του Στάλιν και τις συμφωνίες του με τον ιμπεριαλισμό) της Κινέζικης Σοσιαλιστικής Επανάστασης. Όλες όμως αυτές οι κατακτήσεις δεν μπορούσαν παρά να έχουν έναν επισφαλή χαρακτήρα. Σε τελευταία ανάλυση, εξαρτιόταν, όπως προέβλεπε η θεωρία της Διαρκούς Επανάστασης, από την τύχη της σοσιαλιστικής επανάστασης στα νευραλγικά κέντρα του παγκόσμιου καπιταλισμού. Η μεταπολεμική τάξη πραγμάτων άρχισε να καταρρέει στα τέλη της δεκαετίας του ΄60, πυροδοτώντας το νέο επαναστατικό κύμα του 1968 - 74, που καθόλου τυχαία ξαναέφερε τον Τρότσκι και τον τροτσκισμό στην άμεση επαναστατική επικαιρότητα. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι ήταν και η τελευταία ευκαιρία της παλιάς Σοβιετικής Ένωσης - που η γραφειοκρατία της την απέρριψε μετά βδελυγμίας. Η υπονόμευση του Γαλλικού Μάη του ΄68 (όπως αποδείχτηκε τώρα και με τα ντοκουμέντα του τότε σοβιετικού πρεσβευτή Ντομπρύνιν) μέσω της συμφωνίας του ΚΚΓ με τον Ντε Γκωλ και η εισβολή στην Τσεχοσλοβακία ήταν το μακρινό προανάκρουσμα της απότομης κατάρρευσης της ΕΣΣΔ το 1991.

Με την πλήρη κατάρρευση της μεταπολεμικής τάξης πραγμάτων και των δύο πυλώνων της, των Συμφωνιών της Γιάλτας και των Συμφωνιών του Μπρέττον Γουντς, ο πρόσκαιρος και επισφαλής χαρακτήρας των κοινωνικών αλλαγών στην Ανατολική Ευρώπη ακόμα και στην Λαϊκή Κίνα έχει γίνει δραματικά ορατός. Από την ίδια της, όμως την διαλεκτική, αυτή η κατάρρευση, η αλληλένδετη με την παρούσα φάση της χρηματιστηριακής καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης, ξαναβάζει επειγόντως στην ημερήσια διάταξη το εγχείρημα του Τρότσκι που έμεινε ανολοκλήρωτο: το ζήτημα της εργατικής επαναστατικής Διεθνούς, της Τέταρτης Διεθνούς. Η ανάσχεση της επανάστασης μεταπολεμικά, για μια παρατεταμένη περίοδο, που εξασφάλισε και εξασφαλίστηκε από την ηγεμονία των γραφειοκρατικών μηχανισμών πάνω και μέσα στο διεθνές εργατικό κίνημα, καθώς και η προηγούμενη μεσοπολεμική περίοδος των συντριπτικών ηττών και του αφανισμού της πρωτοπορίας, έφεραν την κρίση και τον κατακερματισμό της 4ης Διεθνούς σε μια σειρά από αλληλοσπαρασσόμενες προπαγανδιστικές σέχτες, που άλλοτε διασώζουν σε ένα βαθμό θραύσματα της τροτσκιστικής παράδοσης και συχνότερα τα αποστεώνουν, τα στρεβλώνουν, τα εκφυλίζουν, ή και τα απορρίπτουν ρητά.

Το εγχείρημα του Τρότσκι, με κινητήρια δύναμη το ανολοκλήρωτο της Οκτωβριανής Επανάστασης και αιχμή την πάλη για την Τέταρτη Διεθνή, έμεινε το ίδιο τραγικά ανολοκλήρωτο. Η κατάρρευση του σταλινισμού και της Σοβιετικής Ένωσης ΔΕΝ το εγκαταλείπει στην σκόνη των αρχείων της Ιστορίας, το αντίθετο. Μπορεί να είδαμε όλες τις διεθνείς οργανώσεις τροτσκιστικής αναφοράς να συμπαρασύρονται στην κρίση και την διάλυση μετά το 1989-91 αλλά αυτό έχει να κάνει πολύ με τον δικό τους ετεροκαθορισμό από τον σταλινισμό, την σταλινοφιλία και την σταλινοφοβία τους ή και την σιωπηρή αποδοχή των μεθόδων κι αντιλήψεών του μέσα στις ίδιες τους τις γραμμές, στις ατέλειωτες δεκαετίες της σταλινικής ηγεμονίας. Επαναλαμβάνουμε: ο Τροτσκισμός δεν είναι απλώς αντισταλινισμός - κάτι που βολεύει πολλούς μικροαστούς δημοκράτες που θέλουν να αυτοαποκαλούνται "ανανεωτές" κομμουνιστές ή και τροτσκιστές. Είναι η ανοικτή κι αναπτυσσόμενη θεωρία και πράξη της παγκόσμιας επανάστασης, με πρώτη και υψηλότερη μέχρι τώρα στιγμή της την Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917. Κι αυτό το έργο παραμένει ανολοκλήρωτο.

Διπλά ανολοκλήρωτο. Και η Τέταρτη Διεθνής δεν πρόλαβε να παίξει τον ρόλο της και η ίδια η Οκτωβριανή Επανάσταση δεν τερματίστηκε με την υποστολή της κόκκινης σημαίας στο Κρεμλίνο από τον τότε άθλιο ηγέτη της νομενκλατούρας Γέλτσιν. Δέκα χρόνια αντεπαναστατικών παλινορθωτικών προσπαθειών οδήγησαν σε τρομερές καταστροφές αλλά όχι σε μία λειτουργούσα "ελεύθερη οικονομία της αγοράς", όπως οι ίδιοι οι ιμπεριαλιστές, το ΔΝΤ και οι διεθνείς χρηματιστικοί και τραπεζικοί κύκλοι υποχρεώθηκαν να ομολογήσουν μετά την χρεοκοπία της Ρωσίας τον Αύγουστο του 1998.

Η χρεοκοπία πάλι αυτή ήταν το αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης της παλινορθωτικής διαδικασίας με το παγκόσμιο χρηματιστικό κραχ του 1977 με επίκεντρο την Ασία. Το τελευταίο σηματοδοτεί μια ποιοτική τομή στην εικοσάχρονη πορεία της χρηματιστικής παγκοσμιοποίησης, ένα ιστορικό όριο. Δεν είναι τυχαίο ότι ακριβώς το 1997, στις παραμονές του κραχ, μια σειρά απο τροτσκιστικές οργανώσεις, με τις οποίες συντάχθηκε και το ΕΕΚ, αναλαμβάνουν την πρωτοβουλία μιας διεθνούς πολιτικής εκστρατείας για την επανίδρυση της Τέταρτης Διεθνούς. Γιατί, όμως, επανίδρυση της 4ης Διεθνούς, γιατί αυτή η ιστορική αναφορά που σε ορισμένους φαίνεται περιοριστική, γιατί να μην μιλάμε απλώς για μια νέα Διεθνή, με κάποιο άλλο, καινούργιο όνομα; Το όνομα δεν είναι τελεσίγραφο. Συζητάμε και παλεύουμε να πείσουμε τις διάφορες πρωτοπόρες δυνάμεις από τις διάφορες χώρες και ηπείρους, με την διαφορετική η καθεμιά πολιτική-ιστορική προέλευση, που βλέπουν την ανάγκη της νέας εργατικής επαναστατικής Διεθνούς αλλά αναρωτιούνται γιατί εμείς μιλάμε για "επανίδρυση". Και λέμε: η Διεθνής δεν μπορεί να γεννηθεί με ιστορική αμνησία, μέσα από κάποια tabula rasa. Πρέπει να ενσωματώνει και ταυτόχρονα να ξεπερνάει όλη την πολύτιμη και τραγική πείρα της Οκτωβριανής Επανάστασης, που την διάρκειά της μπορεί να εξασφαλίσει μόνον η πάλη της επαναστατικής Διεθνούς. Γι΄ αυτό ιδρύθηκε η Τέταρτη Διεθνής. Για μια σειρά λόγους το εγχείρημα έμεινε ανολοκλήρωτο και πάντα αναγκαίο, όπως ανολοκλήρωτη και αναγκαία είναι και η παγκόσμια επανάσταση.

Δεν μιλάμε, όμως, για απλή συνέχεια ή ανασύσταση του 1938. Μιλάμε για επανίδρυση: για αφομοίωση, κατάκτηση, ανάπτυξη κάθε απελευθερωτικής εμπειρίας, κάθε πηγή γνώσης και ευαισθησίας της ανθρωπότητας, για άνοιγμα στο άνευ ορίων και άνευ όρων του μέλλοντος. Αυτό είναι το θεμέλιο της επανίδρυσης της Τέταρτης Διεθνούς. Κι ακόμα: εάν εγκαταλείπαμε, μαζί με τα θεωρητικά, πολιτικά, στρατηγικά και προγραμματικά κεκτημένα των ταξικών αγώνων του αιώνα που πέρασε, και την ίδια την Παράδοση των Καταπιεσμένων, για να χρησιμοποιήσουμε την υπέροχη έκφραση του Βάλτερ Μπένγιαμιν (που και αυτός χάθηκε άδικα πριν 60 χρόνια). (σ.σ. 62 χρόνια σήμερα), θα αφήναμε την πολύτιμη και τραγική μπολσεβίκικη-τροτσκιστική επαναστατική παράδοση στα χέρια των Νικητών, των Κυρίαρχων του κόσμου, των γραφειοκρατών, των σφετεριστών, των αρχειοφυλάκων και κομφορμιστών. Οι Νικημένοι του χτες περιμένουν τη μελλοντική τους λύτρωση από τους επαναστάτες του σήμερα.

25/01/2003