John Holloway
Ο John Holloway είναι καθηγητής στο Instituto de Ciencias Sociales y Humanidades του Benemerita Universidad Autonoma de Puebla στο Μεξικό. Έχει συγγράψει πολλά βιβλία στο πεδίο της μαρξιστικής θεωρίας, ανάμεσα στα οποία συμπεριλαμβάνονται και τα εξής: |Zapatistas! Rethinking Revolution in Mexico| (συνέκδοση Pluto, 1998), |Open Marxism: Emancipation Marx| (συνέκδοση Pluto, 1995) και |Global Capital, National State and the Poltics of Maney|, 1994"Φωνές αντίστασης: εναλλακτικές φωνές". Τι είναι οι φωνές μας; Οι φωνές μας είναι οι φωνές της κρίσης της αφηρημένης εργασίας. Είμαστε η κρίση της αφηρημένης εργασίας. Είμαστε η δύναμη του δημιουργικού πράττειν.
Είμαστε κρίση. Είμαστε μία δύναμη κατά κύριο λόγο αρνητική, όχι θετική. Αυτό που μας φέρνει εδώ σήμερα δεν είναι κάτι το θετικό, αλλά το ΟΧΙ που όλοι μοιραζόμαστε. Όχι στον καπιταλισμό, όχι σ' έναν κόσμο βίας και εκμετάλλευσης, όχι σε μια μορφή κοινωνικής οργάνωσης που κυριολεκτικά καταστρέφει την ανθρωπότητα, με κάθε έννοια της λέξης. Όχι σ' έναν κόσμο στον οποίο το πράττειν προσδιορίζεται από δυνάμεις που δεν ελέγχουμε. |Ya basta!| Ωστόσο, αυτό το |Ya basta!|, αυτή η άρνηση, δεν βρίσκεται έξω από το κεφάλαιο, φτάνει μέχρι την καρδιά του, απλούστατα επειδή το κεφάλαιο εξαρτάται από το ναι μας, από την αποδοχή μας, από την συγκατάθεσή μας να εργαζόμαστε και να παράγουμε αξία, από την αναπαραγωγή της αισχρότητας που μας περιτριγυρίζει. Το ΟΧΙ μας είναι ένα ισχυρό όχι, απλούστατα επειδή η ύπαρξη του κεφαλαίου εξαρτάται από το ναι μας. Το ΟΧΙ μας είναι η ενδημική κρίση του κεφαλαίου.
Είμαστε το ΟΧΙ, είμαστε αρνητικότητα, είμαστε η κρίση του κεφαλαίου. Αλλά είμαστε ακόμη περισσότερα. Είμαστε η κρίση αυτού που παράγει το κεφάλαιο, η κρίση της αφηρημένης, αλλοτριωμένης εργασίας. Το κεφάλαιο παράγεται από την αφηρημένη εργασία. Πράγματι, το κεφάλαιο είναι που κάνει την εργασία αφηρημένη, που την μετατρέπει στη διαδικασία μέσα από την οποία ο απέραντος πλούτος της ανθρώπινης δημιουργικότητας ελέγχεται, συγκρατείται, δαμάζεται στην υπηρεσία της επέκτασης της αξίας. Η μετατροπή της εργασίας σε αφηρημένη εργασία καταδικάζει το έντονο χρώμα του δημιουργικού πράττειν στο γκρίζο της παραγωγής αξίας, το περιορίζει στον κενό κόσμο της παραγωγής χρήματος. Στον καπιταλισμό, το δημιουργικό πράττειν (αυτό που ο Marx ονομάζει συγκεκριμένη ή χρήσιμη εργασία) υποτάσσεται στην αφηρημένη εργασία, υπάρχει στη μορφή της αφηρημένης εργασίας. Ωστόσο, αυτή η μορφή εμπεριέχει μια συνεχή ένταση, έναν συνεχή ανταγωνισμό ανάμεσα στο περιεχόμενο και τη μορφή, ανάμεσα στο δημιουργικό πράττειν και την αφηρημένη εργασία. Το δημιουργικό πράττειν υποτάσσεται στην αφηρημένη εργασία, αλλά δεν εξαλείφεται απ' αυτήν: υπάρχει σε συνεχή εξέγερση ενάντια στην αφηρημένη εργασία, υπάρχει στη μορφή της λανθάνουσας κρίσης της αφηρημένης εργασίας.
Εδώ βρίσκεται, λοιπόν, ο πυρήνας της ταξικής πάλης: είναι η πάλη ανάμεσα στο δημιουργικό πράττειν και την αφηρημένη εργασία. Ήταν συνηθισμένο, στο παρελθόν, να σκεφτόμαστε την ταξική πάλη ως πάλη ανάμεσα στο κεφάλαιο και την εργασία, κατανοώντας την εργασία ως αμειβόμενη, αφηρημένη εργασία. Και η εργατική τάξη έχει συχνά οριστεί ως η τάξη των αμειβόμενων εργατών. Αυτό, ωστόσο, είναι λάθος. Η αμειβόμενη εργασία και το κεφάλαιο αλληλοσυμπληρώνονται, η αμειβόμενη εργασία είναι μία στιγμή του κεφαλαίου. Υπάρχει, πράγματι, μία σύγκρουση ανάμεσα στην αμειβόμενη εργασία και το κεφάλαιο, πρόκειται όμως για μια σχετικά επιφανειακή σύγκρουση. Μία σύγκρουση για τα επίπεδα των μισθών, για τη διάρκεια της εργασιακής ημέρας, για τις συνθήκες της εργασίας~ αυτά είναι σημαντικά ζητήματα, αλλά προϋποθέτουν την ύπαρξη του κεφαλαίου. Η πραγματική απειλή για το κεφάλαιο δεν έρχεται από την αφηρημένη εργασία, αλλά από τη χρήσιμη εργασία ή το δημιουργικό πράττειν, γιατί το δημιουργικό πράττειν είναι αυτό που υπάρχει σε ριζική αντίθεση με το κεφάλαιο, με τον ίδιο του, δηλαδή, τον αφηρημένο χαρακτήρα. Το δημιουργικό πράττειν είναι αυτό που λέει "όχι, δεν θα κάνουμε αυτό που προστάζει το κεφάλαιο, θα κάνουμε αυτό που θεωρούμε απαραίτητο ή επιθυμητό".
Είμαστε η κρίση της αφηρημένης εργασίας, είμαστε η κρίση του εργατικού κινήματος, του κινήματος που πηγάζει από την πάλη της αφηρημένης εργασίας. Η αφηρημένη εργασία έχει οργανώσει την πάλη της ενάντια στο κεφάλαιο από τις πρώτες ημέρες του καπιταλισμού~ τον αγώνα για καλύτερες συνθήκες για την αμειβόμενη εργασία. Στον πυρήνα αυτού του κινήματος βρίσκονται τα συνδικάτα, με τον αγώνα τους για υψηλότερες αμοιβές και καλύτερες συνθήκες. Στα κλασικά έργα του ορθόδοξου μαρξισμού εννοιολογείται ως κοινωνικός αγώνας, ο οποίος πρέπει να συμπληρωθεί με τον πολιτικό αγώνα. Ο πολιτικός αγώνας οργανώνεται σε κόμματα, τα οποία στοχεύουν κυρίως στην κατάκτηση της κρατικής εξουσίας, είτε με κοινοβουλευτικά μέσα είτε μέσα από τον ένοπλο αγώνα. Το κλασικό επαναστατικό κόμμα αναζητά, βεβαίως, την υπέρβαση της προοπτικής των συνδικάτων και την καθοδήγηση προς μία επανάσταση που θα καταργήσει την αφηρημένη, αμειβόμενη εργασία~ στην πραγματικότητα, όμως, βρίσκεται (ή βρισκόταν) παγιδευμένο στον κόσμο της αφηρημένης εργασίας. Ο κόσμος της αφηρημένης εργασίας είναι ένας κόσμος φετιχισμού, ένας κόσμος στον οποίο οι κοινωνικές σχέσεις υπάρχουν ως πράγματα. Πρόκειται για έναν κόσμο που κατοικείται από το χρήμα, το κεφάλαιο, το κράτος, τα κόμματα, τους θεσμούς, έναν κόσμο γεμάτο ψεύτικες σταθερότητες, έναν κόσμο ταυτοτήτων. Πρόκειται για έναν κόσμο διαχωρισμού, στον οποίο το πολιτικό διαχωρίζεται από το οικονομικό, το δημόσιο από το ιδιωτικό, το μέλλον από το παρελθόν, το υποκείμενο από το αντικείμενο, έναν κόσμο στον οποίο το επαναστατικό υποκείμενο είναι ένα "εκείνοι" (η εργατική τάξη, οι χωρικοί) και όχι ένα "εμείς". Ο φετιχισμός είναι ο κόσμος της κίνησης που βασίζεται στην πάλη της αμειβόμενης εργασίας, της αφηρημένης εργασίας, από τον οποίο κανείς δεν μπορεί να αποδράσει: πρόκειται για έναν κόσμο καταπιεστικό, απογοητευτικό, και τρομακτικά βαρετό. Πρόκειται επίσης για έναν κόσμο στον οποίο η πάλη των τάξεων είναι συμμετρική. Το ότι η αφηρημένη εργασία και το κεφάλαιο αλληλοσυμπληρώνονται, αντικατοπτρίζεται σε μία βασική συμμετρία ανάμεσα στον αγώνα της αφηρημένης εργασίας και τον αγώνα του κεφαλαίου. Και οι δύο περιστρέφονται γύρω από το κράτος και τον αγώνα για την εξουσία -επί των άλλων~ και οι δύο είναι ιεραρχικοί~ και οι δύο αναζητούν τη νομιμότητα με το να πράττουν |για λογαριασμό άλλων|.
Είμαστε η κρίση της αφηρημένης εργασίας και του εργατικού κινήματός της. Αυτό ήταν πάντα αλήθεια. Ωστόσο, δεν είμαστε πλέον η λανθάνουσα κρίση, αλλά η ανοιχτή, έκδηλη κρίση. Η αφηρημένη εργασία ήταν πάντα το κλειδί για την καπιταλιστική κυριαρχία~ η μετατροπή, δηλαδή, του δημιουργικού πράττειν σε αφηρημένη εργασία και, ταυτόχρονα, των ανθρώπινων δημιουργών σε αμειβόμενους εργάτες. Με άλλα λόγια, η εργασία υπήρξε πάντα στον πυρήνα του καπιταλιστικού ελέγχου. Οι ονομαζόμενες οικονομίες πλήρους απασχόλησης της μεταπολεμικής περιόδου, σε συνδυασμό με τη μαζική και εντατική μετατροπή της εργασίας σε αφηρημένη εργασία κατά την φορντική περίοδο, υπήρξαν ίσως οι στιγμές ακμής της κυριαρχίας της αφηρημένης εργασίας και των θεσμών της, των οποίων το κλασικό εργατικό κίνημα αποτελούσε κεντρικό κομμάτι. Αυτός ο τρόπος κυριαρχίας βρίσκεται σε ανοιχτή κρίση εδώ και τριάντα χρόνια~ αυτή η κρίση είμαστε εμείς, το ΟΧΙ, η άρνησή μας να αποδεχτούμε την μετατροπή της δημιουργικότητάς μας σε ανούσια αφηρημένη εργασία, την μετατροπή των εαυτών μας σε μηχανές.
Και ο νεοφιλελευθερισμός; Ο πόλεμος; Τι συμβαίνει με την αυτοκρατορία και την βιοεξουσία και τις νέες μορφές κοινωνικού ελέγχου; Δεν έχουν υπερβεί την κρίση; Δεν έχουν δημιουργήσει μία νέα βάση για τον καπιταλισμό; Όχι, δεν νομίζω, και θα έπρεπε να είμαστε πολύ προσεκτικοί στις εννοιολογήσεις μας, ώστε να μην μετατρέψουμε την κρίση σε ένα νέο παράδειγμα, σε μία νέα εποχή κυριαρχίας, σε μία νέα αυτοκρατορία, απλούστατα επειδή τα θετικά τής παραδειγματικής σκέψης φυλακίζουν την αρνητικότητά μας, περιορίζουν τις προοπτικές μας. Είναι δουλειά του κεφαλαίου να δημιουργήσει ένα νέο παράδειγμα, όχι δική μας. Δική μας δουλειά, τόσο θεωρητικά όσο και πρακτικά, είναι να προκαλέσουμε αστάθεια και όχι σταθερότητα. Ο μαρξισμός είναι μια θεωρία κρίσης και όχι μορφών κυριαρχίας: δεν έχει να κάνει με τη δύναμη της κυριαρχίας, αλλά με την αδυναμία της. Και, αυτή τη στιγμή, υπάρχουν πάρα πολλές ενδείξεις της θεμελιώδους αδυναμίας του κεφαλαίου: τόσο η αυξημένη βία του όσο και η συνεχής εξάρτησή του από τη διαρκή εξάπλωση του χρέους. Υπάρχει, σίγουρα, μία συνεχής εξάπλωση και εντατικοποίηση του αφηρημένου χαρακτήρα της εργασίας: όσοι κινούμαστε στα πανεπιστήμια, για παράδειγμα, έχουμε πλήρη συνείδηση του πώς η δουλειά μας υποτάσσεται όλο και πιο άμεσα στις προσταγές της αγοράς. Ωστόσο, υπάρχει ταυτόχρονα μια αυξανόμενη αποτυχία της αφηρημένης εργασίας να συγκρατήσει την ορμή του δημιουργικού πράττειν μέσα στα όρια της παραγωγής αξίας, μέσα στα όρια της αγοράς.
Αυτή είναι η κρίση της αφηρημένης εργασίας: η αδυναμία της αφηρημένης εργασίας να συγκρατήσει την ορμή του δημιουργικού πράττειν. Η εργασία ήταν και παραμένει (παρά την εξάπλωση της πειθαρχίας σε ολόκληρο το "κοινωνικό εργοστάσιο") η κύρια πειθαρχική δύναμη του καπιταλισμού, το κυρίαρχο μέσο για τον περιορισμό και τη μείωση της ανθρωπιάς μας, της άρνησης- και-δημιουργίας μας. Η καθολική κρίση της εργασίας εντατικοποιεί αυτή την πειθαρχία (καθώς οι άνθρωποι ανταγωνίζονται για τις θέσεις εργασίας) και την αποδυναμώνει, καθώς δεν καταφέρνει να γεμίσει τις ζωές των ανθρώπων: η αβεβαιότητα της εργασίας είναι και αβεβαιότητα του αφηρημένου χαρακτήρα της εργασίας. Οι αγώνες διαμαρτυρίας ενάντια στον καπιταλισμό υπερβαίνουν όλο και περισσότερο τα όρια του κινήματος που βασίζεται στην αφηρημένη εργασία. Αυτό δεν σημαίνει πως το παλιό εργατικό κίνημα παύει να υπάρχει ή ότι παύει να έχει σημασία στη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης~ ωστόσο, οι αγώνες ενάντια στον καπιταλισμό ξεχειλίζουν όλο και περισσότερο από τις δομές και τις εννοιολογήσεις αυτού του κινήματος. Ανεξάρτητα από το αν χρησιμοποιείται ρητά η κατηγορία της τάξης, δεν εγκαταλείπουμε την ταξική πάλη, αλλά την εντατικοποιούμε~ περνάμε σ' ένα διαφορετικό επίπεδο πάλης. Πρόκειται για έναν αγώνα που σπάει τη συμμετρία που χαρακτήριζε την πάλη της αφηρημένης εργασίας, μία πάλη ουσιαστικά ασύμμετρη ως προς τον αγώνα του κεφαλαίου, μία πάλη που παίρνει χαρά απ' αυτήν την ασυμμετρία: κατευθυντήριες γραμμές είναι το να πράξουμε με τρόπο διαφορετικό, να δημιουργήσουμε διαφορετικές κοινωνικές σχέσεις.
Σ' αυτή τη νέα αναδιάρθρωση της ταξικής πάλης, το επαναστατικό υποκείμενο είμαστε εμείς. Εμείς; Ποιοι είμαστε εμείς; Είμαστε μία ερώτηση, ένα πείραμα, μία κραυγή, μία πρόκληση. Δεν έχουμε ανάγκη από ορισμό, απορρίπτουμε κάθε ορισμό γιατί είμαστε η αντιταυτοτική δύναμη του δημιουργικού πράττειν και δεν επιδεχόμαστε κανέναν ορισμό. Αν θέλετε, ονομάστε μας πλήθος~ ακόμα καλύτερα, ονομάστε μας εργατική τάξη, όμως οποιαδήποτε προσπάθεια ορισμού έχει νόημα μόνο αν σπάσουμε τον ορισμό αυτό. Είμαστε ετερογενείς, είμαστε ασύμφωνοι, είμαστε η επιβεβαίωση των εαυτών μας, η άρνηση του αλλότριου προσδιορισμού της ζωής μας. Είμαστε, επομένως, η κριτική της αντιπροσώπευσης, η κριτική της κάθετης οργάνωσης και οποιασδήποτε μορφής οργάνωσης που αναλαμβάνει την ευθύνη για τις ζωές μας χωρίς εμάς. Ακούστε τις φωνές των Ζαπατίστας, των απεργών της Αργεντινής, των ιθαγενών στη Βολιβία, των ανθρώπων στα κοινωνικά κέντρα της Ιταλίας: το υποκείμενο που συνεχώς χρησιμοποιούν όταν μιλούν για τον αγώνα τους είναι "εμείς". Και πρόκειται για μια κατηγορία που εμπεριέχει πραγματική δύναμη.
Είμαστε θηλυκοί, είμαστε |nosotras| και όχι |nosotros|, επειδή η κρίση της αφηρημένης εργασίας είναι η κρίση μιας ανδροκρατούμενης δραστηριότητας και μιας ανδροκρατούμενης μορφής αγώνα και επειδή η νέα ταξική πάλη δεν έχει την ίδια σύνθεση φύλου με την παλιά.
Είμαστε το σπάσιμο του χρόνου, το πυρ ενάντια στα ρολόγια. Το κίνημα της αφηρημένης εργασίας προβάλλει την επανάσταση στο μέλλον~ η δική μας, όμως, επανάσταση, μπορεί να γίνει μόνο εδώ και τώρα, επειδή είμαστε ζωντανοί εδώ και τώρα και στο μέλλον θα είμαστε νεκροί (ή αθάνατοι). Είμαστε η ένταση της στιγμής, η αναζήτηση (η αναζήτηση του Faust, του Bloch) της στιγμής της απόλυτης εκπλήρωσης. Είμαστε η ποίηση της εργαζόμενης τάξης, της εργαζόμενης τάξης ως ποίηση.
Δεν μπορούμε, λοιπόν, να θεωρήσουμε ότι η επανάστασή μας ετοιμάζεται για το μεγάλο μελλοντικό γεγονός, αλλά μόνο ότι δημιουργεί, εδώ και τώρα, ρωγμές ή σχισμές ή ρήξεις στην υφή της κυριαρχίας, χώρους ή στιγμές κατά τις οποίες λέμε ξεκάθαρα "όχι, δεν θα δεχτούμε πως το κεφάλαιο πρέπει να διαμορφώνει τις ζωές μας, θα κάνουμε αυτό που θεωρούμε απαραίτητο ή επιθυμητό". Ας κοιτάξουμε τριγύρω~ θα δούμε ότι αυτοί οι χώροι ή στιγμές άρνησης- και-δημιουργίας υπάρχουν παντού, από τη ζούγκλα Λακαντόνα μέχρι τη στιγμιαία άρνηση -και-δημιουργία μιας συνάντησης όπως αυτή. Η επανάσταση, η δική μας επανάσταση, μπορεί να γίνει κατανοητή μόνο ως εξάπλωση και πολλαπλασιασμός αυτών των ρωγμών, αυτών των κεραυνών άρνησης- και-δημιουργίας, αυτών των ηφαιστειακών εκρήξεων του πράττειν ενάντια στην εργασία.
Ρωτώντας περπατάμε. |Preguntando Caminamos|.
1. Η πατρότητα του κειμένου είναι πάντα μια ανοησία. Σ' αυτήν την περίπτωση, ο Sergio Tischler έχει παίξει ιδιαίτερο ρόλο στη διαμόρφωση αυτών των ιδεών.
Μετάφραση Άννα Χόλογουεη
Στην εποχή μας νέα κινήματα, νέες και παλιές μορφές αντίστασης στην παγκοσμιοποιημένη βαρβαρότητα προβάλλουν στο προσκήνιο. Τα ερωτήματα για τους τρόπους με τους οποίους "μπορούμε να γκρεμίσουμε τον καπιταλισμό" πολλαπλασιάζονται. Αρκούν όμως οι απαντήσεις ή τα θεωρητικά εργαλεία του παρελθόντος;
Ο Τζον Χόλογουεϊ, στοχαστής και καθηγητής κοινωνιολογίας στο Αυτόνομο Πανεπιστήμιο της Πουέμπλα στο Μεξικό, δοκιμάζει να εξερευνήσει την προοπτική μιας ριζικής αλλαγής. Η σκέψη του αποτελεί μέρος μιας συζήτησης, ανοιχτής και ζωντανής στη Λατινική Αμερική, η οποία βρίσκεται σε έναν διαρκή διάλογο με τα κινήματα. Τη δική τους πείρα, τα δικά τους οράματα και ερωτήματα επιχειρεί να συγκεντρώσει και να αναδείξει. Μπορούμε να διαφωνήσουμε ή να συμφωνήσουμε με τις προτάσεις του Χόλογουεϊ. Μπορούμε να συμμεριστούμε ή όχι τη θέση του ότι η διεκδίκηση της εξουσίας ήδη υπονομεύει τον αγώνα για έναν άλλο κόσμο.
Η αγωνία του όμως, για την προοπτική και τη συνάντηση των αντιστάσεων και των εξεγέρσεων είναι και δική μας αγωνία.
Ομάδα ΑΛΑΝΑ
(ΑΛληλεγγύη, ΑΝτίσταση, Αξιοπρέπεια)
...στις Αμερικές των κινημάτων
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου