Αποσπάσματα από την ‘Κριτική της Βίας’ του Walter Benjamin

Νομίζω ότι είναι τρομερά επίκαιρο να ξαναδιαβάσουμε τι έχει πει ο Walter Benjamin για τη βία. Έτσι, μετέφρασα κάποια αποσπάσματα από το κεφάλαιο 'Κριτική της Βίας' του βιβλίου Walter Benjamin, Selected Writings, Vol. 1, 1913-1926 (Cambridge, MA: Harvard University Press, 1996, σελ. 249-51). Διαβάζοντάς τα θα δείτε πως απέναντι στη βία του κατεστημένου νόμου, στη βία των νομικών περιορισμών και της κρατικής καταστολής για την επιβολή της έννομης τάξης, αυτό που ονομάζει 'μυθική βία,' αντιπαραθέτει ο Μπένγιαμιν τη 'θεϊκή βία,' τη βία της καταστροφής, που εξιλεώνει τον άνθρωπο από τις ενοχές των απαγορεύσεων, δημιουργώντας όμως το ανεξέλεγκτο (για την καθεστηκυία τάξη) φόβητρο, αυτό που οι σημερινοί υποκριτές απολογητές της κρατικής αυθαιρεσίας κι ασυδοσίας καταδικάζουν χωρίς να κάνουν την παραμικρή προσπάθεια να το κατανοήσουν κι αρέσκονται να το ονομάζουν 'τυφλή βία' του δήθεν παράλογου όχλου. Κι όμως, ο Μπένγιαμιν ξεκαθαρίζει με μεγάλη σαφήνεια ότι η κρίση για το αποτέλεσμα μιας βίαιης πράξης δεν μπορεί να βασίζεται πάνω σ' οποιαδήποτε προηγούμενη απαγορευτική εντολή, νομικού ή ηθικού χαρακτήρα, αλλά είναι η επακόλουθη πάλη αφενός του ίδιου του ανθρώπου με τη συνείδησή του κι αφετέρου της ίδιας της συλλογικής δράσης που αναλαμβάνουν οι άνθρωποι για να αποφασίσουν, στη βάση της γυμνής ζωής τους, αν θα την υπακούσουν ή αν θα την παραβούν. Επομένως, όταν μας ζητούν να τοποθετηθούμε απέναντι στη θεϊκή βία, γιατί δήθεν αν δεν την καταδικάσουμε θα μας καταλογίζουν την ενοχή της συνυπευθυνότητας, πρέπει να τους θυμίζουμε ότι η ίδια η ζωή, στη στοιχειώδη μορφή της, η γυμνή ζωή, είναι το όριο της επιβολής του οποιουδήποτε νόμου. Κι αυτό ακριβώς είναι το περιεχόμενο της βιοπολιτικής ελευθερίας κι αυτονομίας. Ακολουθούν τα αποσπάσματα του Μπένγιαμιν.

Αποσπάσματα από την ‘Κριτική της Βίας’

του Walter Benjamin

Walter Benjamin, ‘Critique of Violence,’ στα Selected Writings, Vol. 1, 1913-1926, Cambridge, MA: Harvard University Press, 1996, σελ. 249-51.
Όπως σ’ όλες τις σφαίρες ο Θεός αντιτάσσεται στο μύθο, η μυθική βία έρχεται αντιμέτωπη προς την θεϊκή βία. Κι η δεύτερη αποτελεί το αντίθετο της πρώτης από κάθε άποψη. Αν η μυθική βία είναι η θέσπιση του νόμου, η θεϊκή βία είναι η καταστροφή του νόμου. Αν η πρώτη θέτει όρια, η δεύτερη τα καταστρέφει απεριόριστα. Αν η μυθική βία φέρνει ταυτόχρονα την ενοχή και την ανταπόδοση, η θεϊκή βία μόνο εξιλεώνει. Αν η πρώτη απειλεί, η δεύτερη χτυπά. Αν η πρώτη είναι αιματηρή, η δεύτερη είναι φονική ακόμη κι όταν δεν χύνει αίμα. [...] Γιατί το αίμα είναι το σύμβολο της ίδιας της ζωής. Η διάλυση της βίας του νόμου πηγάζει [...] από την ενοχή της ίδιας της φυσικής ζωής, όταν εμπιστεύεται το ζωντανό, το αθώο και το δύστυχο σε μια ανταπόδοση, που ‘εξιλεώνει’ την ενοχή της ίδιας της ζωής – κι αναμφίβολα επίσης εξαγνίζει τον ένοχο, όχι όμως από την ενοχή, αλλά από το νόμο. Γιατί με την ίδια τη ζωή, η ισχύς του νόμου πάνω στο ζωντανό τερματίζεται. Η μυθική βία είναι μια ματωμένη δύναμη πάνω στην ίδια τη ζωή για χάρη του εαυτού της (της ίδιας της μυθικής βίας), η θεϊκή βία είναι μια καθαρή δύναμη πάνω σ’ όλη τη ζωή για χάρη του ζωντανού. Η πρώτη απαιτεί τη θυσία, η δεύτερη την αποδέχεται.

[...] το ερώτημα ‘Μπορώ να σκοτώσω;’ δέχεται μια πλήρη απάντηση από την εντολή ‘Ου φονεύσεις.’ Η εντολή αυτή προηγείται της πράξης, όπως ο Θεός θα μπορούσε να ‘αποτρέψει’ την πράξη. Επειδή όμως μπορεί να μην είναι ο φόβος της τιμωρίας που επιβάλλει την υπακοή, το πρόσταγμα γίνεται ανεφάρμοστο, ασύμβατο, όταν η πράξη υλοποιηθεί. Καμιά κρίση της πράξης δεν μπορεί να εξαχθεί από την εντολή. Κι, επομένως, ούτε η θεϊκή κρίση ούτε η αιτιολόγηση αυτής της κρίσης μπορεί να είναι γνωστές εκ των προτέρων. Εκείνοι που στηρίζουν την καταδίκη κάθε βίαιου φόνου ενός ατόμου από ένα άλλο πάνω στην εντολή κάνουν, επομένως, λάθος. Η εντολή αυτή υπάρχει όχι σαν κριτήριο κρίσης, αλλά σαν κατευθυντήρια οδηγία για τις πράξεις των ατόμων ή των κοινότητων, τα οποία πρέπει να παλεύουν μαζί της μέσα στη μοναξιά τους και, σ’ εξαιρετικές περιπτώσεις, να παίρνουν πάνω τους την ευθύνη της αγνόησής της.

[...] Όμως, λιγότερο δυνατές κι επίσης λιγότερο επιβεβλημένες για την ανθρωπότητα είναι όταν κρίνονται οι ιδιαίτερες περιπτώσεις, στις οποίες ασκείται μια πράξη καθαρής βίας. Γιατί, σ’ αυτές, μόνο η μυθική βία, όχι η θεϊκή, μπορεί να αναγνωρισθεί σαν τέτοια με βεβαιότητα, εκτός αν πρόκειται για ιδιόμορφες ενέργειες, επειδή η εξιλαστήρια δύναμη της βίας είναι αόρατη στους άνθρωπους. [...] Η θεϊκή βία μπορεί να εκδηλωθεί μέσα σ’ ένα αληθινό πόλεμο, όπως και μέσα στη θεϊκή κρίση του όχλου για έναν εγκληματία. [...] Η θεϊκή βία, η οποία αποτελεί το σημάδι και τη σφραγίδα, αλλά ποτέ το μέσο, της θεϊκής αποστολής, μπορεί επίσης να ονομασθεί και ‘υπέρτατη βία.’