- Ας αρχίσουμε τη συζήτησή μας από την άμεση επικαιρότητα. Λίγο πριν από τα εικοσάχρονα του «τέλους της Ιστορίας» ξέσπασε η οικονομική κρίση. Τι βαθύτερες αντινομίες αποκαλύπτει αυτό το φαινόμενο;
- Ε.Μ. Οι προφήτες βιάστηκαν να προβλέψουν το τέλος της Ιστορίας και μια κοινωνία χθαμαλών παραγωγικά καταναλωτικών όντων, κοινωνική ειρήνη νεκροταφείου και αντίστοιχα παγκόσμια ειρήνη. Οι πόλεμοι της Νέας Τάξης ήταν μια πρώτη διάψευση. Η κρίση και ο κοινωνικός πόλεμος, μια δεύτερη. Η σημερινή κρίση εκδηλώθηκε κυρίως στο χρηματοπιστωτικό τομέα. Ένα εκατομμύριο διακόσιες χιλιάδες οικογένειες έχασαν τα σπίτια τους και οι υποψήφιοι άστεγοι υπολογίζονται σε 3 εκατ. Αλλά η χρηματοπιστωτική φούσκα, αποκαλύπτει τις βαθύτερες και αθεράπευτες αντινομίες του καπιταλισμού. Η εγγενώς ανταγωνιστική καπιταλιστική οικονομία, συνεπάγεται, όπως έγραφε ο Μαρξ «την καταστροφή των δύο μόνιμων πηγών πλούτου: Της γης και των ανθρώπων». Στην περίπτωσή μας: Με την εκμετάλλευση της εργατικής δύναμης, εγχώριας και ξένης, πραγματοποιήθηκε τα τελευταία χρόνια μια τεράστια συσσώρευση υπεραξίας. Η υπερσυσσώρευση κεφαλαίου συνεπαγόταν την αδυναμία για παραγωγικές επενδύσεις, και τη ραγδαία επέκταση του χρηματιστικού κεφαλαίου. Δεν είναι λοιπόν τυχαίο ότι η κρίση ξέσπασε σε αυτό τον τομέα. Αλλά εκδηλώνεται ήδη και στον παραγωγικό τομέα, με κρίση γιγάντων της βιομηχανίας όπως η Φορντ και άλλες, με συγχωνεύσεις και με απολύσεις. Προοπτική; Αναδιάρθρωση με καταστροφή μέρους των παραγωγικών δυνάμεων και με νέα μαρτύρια της εργατικής τάξης εγχώριας και διεθνούς.
- Κατά πολλούς όμως, η νίκη του Ομπάμα μπορεί να κάνει τη Νέα Τάξη περισσότερο «φιλική προς το χρήστη» ή και να σημάνει το τέλος της.
- Ε. Μ. Η νίκη του Ομπάμα έχει μια συμβολική αξία: Μαύρος πρόεδρος στη χώρα του ρατσισμού και της Κου-Κουξ-Κλαν. Κάποια μέτρα ανακούφισης μπορεί να πάρει η νέα κυβέρνηση. Αλλά η δυναμική του αμερικανικού ιμπεριαλισμού απαιτεί εκμετάλλευση των πλουτοπαραγωγικών πηγών του πλανήτη και συνεπάγεται νέους πολέμους, όπως και το όνειρο για παγκόσμια ηγεμονία. Θα θελήσει να αντιμετωπίσει αυτή την καταστροφική πορεία ο μαύρος πρόεδρος; Αλλά ποιοί τον στήριξαν και τον χρηματοδότησαν; Ας υποθέσουμε όμως (υπόθεση του «μη πραγματικού») ότι τολμάει: Κάποιος πιστολέρο θα βρεθεί, όπως έγινε και με τον δικό τους αριστοκράτη και πολεμοκάπηλο Κέννεντι.
- Αλλά η ένταση της πιο ωμής βαρβαρότητας στον υπαρκτό καπιταλισμό, τι συνεπάγεται για την ίδια την κοινωνία και για τις δυνάμεις που αγωνίζονται για το σοσιαλισμό;
- Ε. Μ. Πρώτα για την κοινωνία: Στη νέα φάση (ή στάδιο; ) θα υπάρξει ένταση της εκμετάλλευσης της εργατικής τάξης. Ενταση της δομικής και της συγκυριακής ανεργίας. Νέος πόλεμος, νέο ανθρώπινο αίμα που θα αυξάνει τον πλούτο του κεφαλαίου. Ενταση των ανταγωνιστικών κοινωνικών σχέσεων, μοναξιά, αποξένωση, διαδικασία εκκένωσης της ιστορικά διαμορφωμένης ουσίας του ανθρώπινου όντος. Αλλά, προσοχή, γιατί κάτι συνήθη μας ξεφεύγει: Τι τραγουδούσαν οι επαναστάτες κάποτε: «Εμπρός της γης οι κολασμένοι, της πείνας σκλάβοι εμπρός – εμπρός». Η βασική αντίθεση του καπιταλισμού, δηλαδή η αντίθεση κεφαλαίου και εργασίας, δημιουργεί και θα δημιουργεί νέες και οξύνει παλαιές παράγωγες αντιθέσεις. Ήδη ο Μαρξ μιλούσε για διαταραχή του ομαλού μεταβολισμού ανθρώπου φύσης και για καταστροφή του «ανόργανου σώματος» του ανθρώπου: Της φύσης (για τον Μαρξ, πρόδρομο της οικολογίας, βλ. το βιβλίο μου, Η Φύση στη Διαλεκτική Φιλοσοφία). Αυτή λοιπόν η παράγωγη αντίθεση, τείνει στις μέρες μας να γίνει δεσπόζουσα, κυριαρχή, καθώς τροφοδοτείται και οξύνεται από τη βασική. Η Ρόζα (πριν την πετάξουν δολοφονημένη στο ποτάμι) προειδοποιούσε: «Σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα». Σήμερα ο κίνδυνος αυτοκαταστροφής της ανθρωπότητας είναι ένας από τους δύο δρόμους για λύση της τραγωδίας.
- Τι σημαίνουν λοιπόν αυτά για τις δυνάμεις που αγωνίζονται για το σοσιαλισμό;
- Ε. Μ. Το μέγεθος των «καθηκόντων» είναι αντίστοιχο των πλανητικών προβλημάτων. Πρώτα λοιπόν αντίσταση. Αντίσταση και οργάνωση. Θεωρητικές επεξεργασίες και διαμόρφωση στρατηγικής: Τι σοσιαλισμό θέλουμε, μετά την πρώτη αποτυχία. Συνεπώς: Κοινή δράση των αριστερών δυνάμεων, διάλογος, συνεργασίες, ουσιαστικές συγκλίσεις με στόχο στρατηγικές συμμαχίες και υπέρβαση του σημερινού κατακερματισμού. Η Αριστερά δεν έχει μέλλον αν δεν εξηγήσει την κατάρρευση του «σοσιαλιστικού στρατοπέδου», και συνολικά αν δεν ξεκαθαρίσει τους λογαριασμούς της με το παρελθόν. Αν δεν διαμορφώσει μια συγκεκριμένη στρατηγική για τη σοσιαλιστική επανάσταση και για το τι κοινωνία «ευαγγελίζεται», κοινωνία που δεν θα μεταλλαχθεί, για δεύτερη φορά, σε ταξική. Συνολικά: Αν δεν θεμελιώσει θεωρητικά τη θέση ότι η ανθρώπινη φύση είναι συμβατή με το σοσιαλισμό. Ότι δεν υπάρχει ανθρωπολογικό εμπόδιο για την κομμουνιστική κοινωνία (βλ. το βιβλίο μου Δόμοι της Διαλεκτικής και επίσης σχετικά άρθρα στην Ουτοπία).
- Στην προσπάθεια και στην προοπτική που σκιαγραφείς, πώς επιδρά η αποτίμηση του «υπαρκτού σοσιαλισμού» από την ηγεσία του ΚΚΕ και η επιστροφή και τα εγκώμια για τον Στάλιν;
- Εδώ, αγαπητέ Λεωνίδα, μου προτείνεις να μιλήσουμε για τα «οικεία κακά». Αλλά έτσι κινδυνεύω να χαρακτηριστώ για δεύτερη φορά «ναυάγιο της ταξικής πάλης» και το Πριν, έντυπο που ανασύρει από «τον πάτο», «ναυάγια» για να χτυπήσει το Κόμμα και να δυσφημίσει το «σοσιαλισμό που γνωρίσαμε», αλλά, ας το τολμήσουμε. Λοιπόν, η στάση της ηγεσίας του ΚΚΕ (όχι του ΚΚΕ, γιατί στο ΚΚΕ υπάρχουν σκεπτόμενοι και αγνοί αγωνιστές) αποτελεί πρακτικό εμπόδιο και ταυτόχρονα θεωρητικό εμπόδιο για την αναγέννηση των προοδευτικών και των επαναστατικών δυνάμεων στη χώρα μας. Γιατί; Επειδή, πρώτον, δεν θέλει να μιλήσει τίμια για το παρελθόν: Δεν θέλει να εξηγήσει την κατάρρευση του σοσιαλιστικού στρατοπέδου. Ο όρος ανατροπή αγνοεί την όξυνση των εσωτερικών αντιθέσεων των κοινωνιών σοβιετικού τύπου, που οδήγησαν στην κατάρρευση. Ο όρος ανατροπή είναι αντιμαρξιστικός, προϊόν της αστυνομικής αντίληψης της Ιστορίας. Η ηγεσία του ΚΚΕ δεν θέλει, και τώρα πια δεν μπορεί, να ερμηνεύσει την αποτυχία της πρώτης προσπάθειας, για πολλούς λόγους, αλλά και για λόγους συλλογικής αυτοάμυνας. Μεγάλο μέρος από την ηγεσία του ΚΚΕ, μετά την πτώση της χούντας, είχε ζήσει πολλά χρόνια στη Σοβιετική Ένωση, και τις Λαϊκές Δημοκρατίες. Οι αγωνιστές αυτοί δεν τόλμησαν να κάνουν την παραμικρή κριτική στην τότε πραγματικότητα, που σημαίνει ή ότι δεν καταλάβαιναν που ζούσαν ή ότι έκρυβαν την αλήθεια από τους έλληνες κομμουνιστές και το λαό συνολικά. Το ίδιο ισχύει και για την ουσιαστικά ανύπαρκτη κριτική της μεγαλειώδους και τραγικής, αντιφατικής πορείας του ΚΚΕ, του πλέγματος σεκταρισμού-οπορτουνισμού, που κορυφώθηκε με την «συγκυβέρνηση Τζανετάκη». Για το τελευταίο δεν μιλάμε καν, σε αντίφαση με τις επαναστατικές φλυαρίες μας.
ΚΚΕ ΚΑΙ ΣΥΝ ΔΥΣΦΗΜΟΥΝ Ή ΑΔΙΑΦΟΡΟΥΝ ΓΙΑ ΤΟ ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟ
Ανάγκη στρατηγικής και θεωρητικής επεξεργασίας για το σοσιαλισμό
- Και τα εγκώμια του Στάλιν;
- Ε. Μ. Μη τολμώντας και μη μπορώντας να εξηγήσει την κατάρρευση, η ηγεσία επέστρεψε στη δεκαετία του ’30. Η ιστορία τη δεύτερη φορά, κατά τον Μαρξ, γράφεται ως φάρσα. Στην περίπτωσή μας ο νεοσταλινισμός, που τελευταία περνάει μια φάση παροξυσμού, είναι μαζί και τραγωδία και φάρσα. Όλα πήγαιναν καλά επί Στάλιν (η αποξένωση αρχίζει επί Λένιν, αλλά ο χώρος δεν επιτρέπει). Μετά ήρθαν (όχι οι μέλισσες!) οι προδότες. Έτσι τα εγκλήματα χαρακτηρίζονται από την ηγεσία του ΚΚΕ, υπερβολές. Μπουχάριν, Τρότσκι, Καμένεφ, Ζινόβιεφ, τα 6 εκτελεσμένα από τα 17 μέλη του ΠΓ, οι τρεις στρατάρχες από τους 5, οι 13 από τους 15 διοικητές στρατιάς, οι 57 από τους 85 διοικητές σώματος στρατού, η πλειοψηφία των ηγετών των μπολσεβίκων που εκτελέστηκαν στα βασανιστήρια και τα γκούλαγκ, όλη η αντεπαναστατική φρίκη ήταν απλώς υπερβολές! Η θέση αυτή δεν είναι μόνο αντιμαρξιστική. Είναι βαθιά ανήθικη. Η αντεπαναστατική πορεία αρχίζει λοιπόν μετά το θάνατο του Στάλιν! Γιατί όμως οι δικοί μας ζητούσαν το χρίσμα από τον Χρουτσώφ, τον Μπρέζνιεφ, τον Κορμπατσώφ; Τώρα ξύπνησε η επαναστατική συνείδηση; Ως προς την αντίφαση, δηλαδή τον οπορτουνισμό: Τι σχέση έχουν με τον μαρξισμό οι ψευδοέννοιες, λαϊκή οικονομία και λαϊκή εξουσία;
- Ναι, αλλά και η άλλη πτέρυγα της επίσημης Αριστεράς έχει παραιτηθεί από οποιαδήποτε ενασχόληση με το σοσιαλισμό.
- Ε. Μ. Η διαπίστωσή σου, αγαπητέ Λεωνίδα είναι σωστή. Αλλά ο ΣΥΝ δεν είναι κομμουνιστικό κόμμα, παρόλο που εκεί μετέχουν αγωνιστές του ΕΛΑΣ, του ΔΣ του Μακρονησιού και της Γυάρου, αγωνιστές που αντιμετώπισαν το θάνατο και που έζησαν με το θάνατο. Φυσικά και ο ΣΥΝ και ο ΣΥΡΙΖΑ έχουν ευθύνες για τη σιωπή τους, όπως και για τον άκριτο, επιφανειακό πολλές φορές αντισταλινισμό τους, καθώς και για την αδυναμία υπέρβασης των ευρωκομμουνιστικών αυταπατών τους. Αλλά να πούμε και για τα «δικά μας». Είναι γεγονός ότι οι μόνες επεξεργασίες για το πρόβλημα του σοσιαλισμού που έχουν γίνει, οφείλονται σε οργανώσεις και μέλη της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς. Άρθρα, συνέδρια, βιβλία, διαλέξεις. Έγινε όμως κάποια ουσιαστική συζήτηση π.χ. για το βιβλίο του Κάππου; Έγινε για το δικό μου Φάντασμα (το μόνο που έκανε η καθοδήγηση του ΝΑΡ ήταν να ταυτίσει τη θέση μου για ύπαρξη «κρατικού σοσιαλισμού» με την πρακτική του Βίσμαρκ). Προσπάθειες λοιπόν για κατανόηση του παρελθόντος. Σωστά. Αλλά τι γίνεται με την εργατική τάξη; Και υπάρχει συζήτηση έστω για τα προβλήματα της στρατηγικής; Και τι σοσιαλισμό προεικονίζουμε που δεν θα οδηγήσει σε νέα γκούλαγκ;
- Ποια είναι λοιπόν τα θεωρητικά και πρακτικά καθήκοντα για τη σύγχρονη επαναστατική Αριστερά;
- Ε. Μ. Δεν μου αρέσει το «επαναστατική» και συνολικά ο επαναστατικός βερμπαλισμός που ευδοκιμεί στους χώρους μας. Γι’ αυτά, βαρέθηκα να μιλώ και να γράφω επί 20 χρόνια, αλλά και ο χώρος του Πριν δεν μας παίρνει. Δυο λόγια λοιπόν: Λιγότερη επαναστατική φλυαρία. Κοινή δράση. Διάλογος και συνεργασίες που θα συμβάλλουν στην αμοιβαία κατανόηση και σε ουσιαστικές συγκλίσεις. Ξεκαθάρισμα με το παρελθόν. Στρατηγικές και θεωρητικές επεξεργασίες για το τι σοσιαλιστική κοινωνία φανταζόμαστε και μέσα από ποιους δρόμους θα φτάσουμε στην «επανάσταση». Η ιστορία έχει αποφανθεί. Όσο θα μένουμε κολλημένοι στον Στάλιν, στον Μάο και στον Τρότσκι, θα παραμένουμε ηθικά άμεμπτα κατάλοιπα της επί του παρόντος ηττημένης κομμουνιστικής στρατιάς. Αλλά η ιστορία δεν τέλειωσε και ο Σοσιαλισμός είναι εγγεγραμμένος στα γονίδια του καπιταλισμού. Ιδού λοιπόν η Ρόδος, ιδού και το πήδημα, για να «κλείσουμε» με τον Μαρξ.
ΜΙΑ ΜΙΚΡΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ
Μια παρατήρηση στο σημείο του σ. Μπιτσάκη στο οποίο αναφέρει: «Η ιστορία έχει αποφανθεί. Όσο θα μένουμε κολλημένοι στον Στάλιν, στον Μάο και στον Τρότσκι, θα παραμένουμε ηθικά άμεμπτα κατάλοιπα της επί του παρόντος ηττημένης κομμουνιστικής στρατιάς. Αλλά η ιστορία δεν τέλειωσε και ο Σοσιαλισμός είναι εγγεγραμμένος στα γονίδια του καπιταλισμού. Ιδού λοιπόν η Ρόδος, ιδού και το πήδημα, για να «κλείσουμε» με τον Μαρξ».
ΦΩΤΟ από συγκέντρωση του ΜΕΡΑ, όπου διακρίνονται οι σ. Ε. Μπιτσάκης, Π. Βήχος και Νανά Βήχου
Αν κάνουμε αφαίρεση του γεγονότος ότι η σοσιαλδημοκρατία, από την οποία αποχωρίστηκε οριστικά ο ιστορικός κομμουνισμός μετά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο και την Οκτωβριανή Επανάσταση, περιέργως, συγκαταλέγεται ανάμεσα στις εκ των προτέρων καταδικασμένες εκδοχές «κομμουνιστικής ιδεολογίας του μέλλοντος», ο ενωτικός οδοστρωτήρας περνάει πάνω από όλα τα ρεύματα που ξεπήδησαν κι αναμετρήθηκαν μεταξύ τους μετά από τις δύο μεγαλύτερες σοσιαλιστικές επαναστάσεις του αιώνα που πέρασε, την Ρωσική και την Κινεζική Επανάσταση, και τις εξορίζει από το μέλλον. Ο νεκροθάφτης της επανάστασης σταλινισμός εξισώνεται με τον ιστορικό του αντίπαλο, τον τροτσκισμό, οπαδοί κι αντίπαλοι της κινέζικης πολιτιστικής επανάστασης πέφτουν στον ίδιο Καιάδα. Μένουν θαμμένα λείψανα του παρελθόντος κατάλληλα μόνο για μια νεκροψία που βαφτίζεται «διαλεκτική υπέρβαση». Ποια υπέρβαση, ποια άρνηση της άρνησης μπορεί να υπάρξει αν τα ίδια τα αντίθετα είναι νεκρά, ήδη ξεπερασμένα από την Ιστορία; Δεν βρισκόμαστε πια μπροστά σε «δρόμους της διαλεκτικής» αλλά σε αδιέξοδα αντιδιαλεκτικής.
Η απάντηση στη θέση του Ε.Μπ. ξεπερνά τα στενά όρια της τακτικής. Αναγκαστικά οδηγεί σε ζητήματα φιλοσοφικής μεθόδου και θεωρίας της Ιστορίας. Ας είναι αυτό κάτι το θετικό που απομένει από αυτή την φάση των συζητήσεων και τον θόρυβο των αντιπαραθέσεων που πρέπει να υπάρξουν για να ξεκαθαρίσει, πράγματι, το τοπίο και να συμφωνήσουμε «τι είδους κομμουνιστική κοινωνία ονειρευόμαστε».
Ο Μπένγιαμιν έγραφε ότι η επανάσταση θα πάρει εκδίκηση για όλες τις περασμένες γενιές των Νικημένων, για όλες τις προδομένες επαναστάσεις. Για τον Ε.Μπ. η Ιστορία αποφάνθηκε ήδη. «Ούτε λήθη ούτε δικαστήρια» για τον κάθε Μπέρια και Μερκαντέρ. Έτσι κι αλλιώς, όπως γράφει: «Προσπάθειες λοιπόν για κατανόηση του παρελθόντος. Σωστά. Αλλά τι γίνεται με την εργατική τάξη; Και υπάρχει συζήτηση έστω για τα προβλήματα της στρατηγικής; Και τι σοσιαλισμό προεικονίζουμε που δεν θα οδηγήσει σε νέα γκούλαγκ;» Σε παλιότερο άρθρο του είχε γράψει: «Ούτε η σοσιαλδημοκρατία, ούτε ο σταλινισμός, ούτε ο τροτσκισμός, ούτε ο μαοϊσμός, ούτε ο αναρχισμός, θα είναι η κομμουνιστική ιδεολογία του μέλλοντος. Η διαλεκτική υπέρβαση του παρελθόντος είναι όρος για την επιβίωση του κομμουνιστικού κινήματος».
Τελικά, η διαφορετική στάση στην Ιστορία αναπόφευκτα δένεται με μια άλλη εκτίμηση και για το Τώρα και αντίστροφα.
Όχι σ. Ευτύχη, δεν είμαστε ούτε αισθανόμαστε ούτε σκεφτόμαστε ούτε παλεύουμε οργανωμένα σαν «οπισθοφυλακή» και «κατάλοιπο» ενός τραγικού παρελθόντος κι ούτε είναι πάτος του πηγαδιού.
Όχι σ. Ευτύχη, το δίλημμα που μπαίνει σήμερα μπροστά στους επαναστάτες Μαρξιστές δεν είναι απλώς «προσκόλληση στο ηρωικό και τραγικό παρελθόν ή διαλεκτική υπέρβαση, που σημαίνει ανάκτηση του επαναστατικού κεκτημένου και ανίχνευση των θετικών δυνατοτήτων του παρόντος». Η διαλεκτική υπέρβαση αναδύεται μέσα από την διαλεκτική της αρνητικότητας. Δεν χωρίζουμε τις θετικές από τις αρνητικές πλευρές της ιστορικής αντίφασης, ανιχνεύοντας μόνο τις πρώτες. Η Ιστορία προχωρά από την αρνητική πλευρά, έλεγε στον Προυντόν ο Μαρξ. Παραμένει ζωτικό και σήμερα, με άλλο τρόπο από ό,τι το 1989 αλλά με τον επείγοντα τρόπο που το έθεσες κι εσύ τότε, το δίλημμα «ενσωμάτωση ή ρήξη;» -ιδιαίτερα μετά από την κυβερνητική κατολίσθηση της ριζοσπαστικής Αριστεράς στη Βραζιλία, την Ιταλία, τη Γαλλία που άνοιξε την όρεξη ορισμένων να την επαναλάβουν και στην Ελλάδα. Κι η πάλη ενάντια στην ενσωμάτωση, ναι, απαιτεί την ανάκτηση και διαλεκτική υπέρβαση όλης της μέχρι τώρα πείρας της ιστορίας των επαναστάσεων και του Μαρξισμού, κάθε χειραφετητικής εμπειρίας των αγώνων και του πολιτισμού της ανθρωπότητας.
Όχι σ. Ευτύχη, το «αυτονόητο» κι ο «κοινός νους» δεν είναι δρόμοι της διαλεκτικής αλλά συχνά καταλήγουν σε αδιέξοδα αντιδιαλεκτικής.
- Υπερασπίζουμε, χωρίς να απολογούμαστε γι’ αυτό, όλη την κληρονομιά της Οκτωβριανής Επανάστασης και την πάλη του Τρότσκυ, της Αριστερής Αντιπολίτευσης και της Τέταρτης Διεθνούς για τη συνέχεια και την ολοκλήρωσή της σε παγκόσμια κλίμακα και σήμερα, στον 21ο αιώνα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου