Η ΕΦΟΔΟΣ ΣΤΟΝ ΟΥΡΑΝΟ

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΚΟΚΚΙΝΟ ΟΚΤΩΒΡΗ

ΝΑΡ

«Υπαρκτός σοσιαλισμός» χωρίς σοσιαλισμό

Ενενήντα χρόνια συμπληρώθηκαν από την Οκτωβριανή Επανάσταση, που απέδειξε ότι ο καπιταλισμός μπορεί να ανατραπεί. Τα πρώτα χρόνια της επαναστατικής θύελλας ήρθαν στο προσκήνιο πρωτόγνωρες μορφές κοινωνικής χειραφέτησης και ριζοσπαστικές ανατροπές στο οικονομικό και πολιτικό τοπίο. Ο Οκτώβρης ήταν μια επανάσταση προλεταριακή που σχεδιάστηκε από το βιομηχανικό προλεταριάτο της Ρωσίας, το οποίο μάλιστα παρά το μικρό όγκο εξέφρασε με τον πιο ολοκληρωμένο τρόπο την ειδική του αποστολή. Συνεχίζουμε με τη σημαία του Οκτώβρη και με στόχο την κομμουνιστική επαναθεμελίωση. (1ο ΑΡΘΡΟ)
Πολιτικό θεωρητικό διήμερο συζητήσεων οργανώνουν το ΝΑΡ και η νΚΑ στην Αθήνα, το επόμενο Σαββατοκύριακο 10-11 Νοέμβρη, στο αμφιθέατρο Γκίνη του Πολυτεχνείου.

Για την κομμουνιστική επαναθεμελίωση

Η ΕΦΟΔΟΣ ΣΤΟΝ ΟΥΡΑΝΟ

Τέτοιες μέρες ήταν, πριν από ’90 χρόνια, όταν στην μακρινή Πετρούπολη της Ρωσίας νικούσε η Οκτωβριανή Επανάσταση. Μια επανάσταση που σημάδεψε και σημαδεύει ανεξίτηλα τους αγώνες των εργαζομένων για τη χειραφέτηση από τα δεσμά της εκμετάλλευσης, της ατομικής ιδιοκτησίας και της κοινωνικής και πολιτικής καταπίεσης.
Το Νέο Αριστερό Ρεύμα, θέλοντας να συμβάλλει στη συζήτηση και τη στρατηγική προσπάθεια για την κομμουνιστική επαναθεμελίωση, προχώρησε πριν από δέκα ημέρες στην έκδοση βιβλίου με κείμενά του σε σχέση με την ιστορική διαδρομή του εργατικού και κομμουνιστικού κινήματος. Κομβικό σημείο στο πρώτο μέρος του βιβλίου, αποτελεί η ίδια η Οκτωβριανή Επανάσταση, η διπλή εμπειρία της νίκης και της ήττας. «Η ρήξη της Οκτωβριανής Επανάστασης έχει ιδιαίτερη αξία, γιατί σε μια καμπή του ίδιου του καπιταλιστικού συστήματος, στη φάση ανάπτυξης και κυριαρχίας του δεύτερου σταδίου που ονομάστηκε ιμπεριαλισμός, οι πρωτοπόρες τάσεις του εργατικού κινήματος συναντιούνται με την επαναστατική πτέρυγα των παλιών σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων και εμφανίζεται ξανά η εργατική πολιτική με αυτοτέλεια στο πολιτικό προσκήνιο. Η επανάσταση και ο σοσιαλισμός κατεβαίνουν από το “εικονοστάσι” των άψυχων προγραμμάτων και γίνεται άμεσο πολιτικό σύνθημα. Ο “τελικός σκοπός”, ο κομμουνισμός, ξαναγίνεται σημείο αναφοράς και δράσης».

Εμπνεόμαστε από το εξεγερτικό πνεύμα του Οκτώβρη και αντλούμε εμειρίες και διδάγματα από την ιστορία που έγραψαν εκατομμύρια επαναστατημένων προλετάριων, από τα πρωτοπόρα πειράματα και τους νέους θεσμούς που δημιούργησαν στις κοινωνικές σχέσεις, στους πολιτικούς θεσμούς, στην παιδεία, στην κοινωνική προστασία, στον πολιτισμό. Ταυτόχρονα, χρειάζεται να σταθούμε με επαναστατικό κριτικό πνεύμα απέναντι στις αιτίες που αντέστρεψαν αυτή την πορεία, έκλεισαν το ρήγμα του Οκτώβρη και οδήγησαν στην ήττα του επαναστατικού ρεύματος, στην εκμεταλλευτική μετάλλαξη του σοβιετικού καθεστώτος και τελικά, στην ανοιχτή καπιταλιστική παλινόρθωση του 1989.
Στην προσπάθεια αναζήτησης των σύγχρονων δρόμων επαναστατικής ανατροπής του καπιταλισμού, είναι ανάγκη να επαναθεμελιώσουμε αυτή τη δυνατότητα και αναγκαιότητα. Γι’ αυτό αντλούμε πολύτιμα διδάγματα από το χθες και ιδιαίτερα από την «έφοδο στον ουρανό» που επιχειρήθηκε τον Οκτώβρη του 1917. Παραθέτουμε από τις σελίδες αυτές (του Πριν) αποσπάσματα από το Α’ μέρος του βιβλίου, σε σχέση με τις εκτιμήσεις και τα ερωτήματα για την πορεία της Οκτωβριανής Επανάστασης.
Το βιβλίο θα διατίθεται στις εκδηλώσεις που διοργανώνει το ΝΑΡ για την Οκτωβριανή Επανάσταση σε πολλές πόλεις μέχρι το τέλος του χρόνου, καθώς και σε κεντρικά βιβλιοπωλεία. Επίσης μπορείτε να το βρείτε στα γραφεία των οργανώσεων του ΝΑΡ σε όλη την Ελλάδα.

ΤΟ ΝΑΡ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΟΚΚΙΝΟ ΟΚΤΩΒΡΗ

Η Οκτωβριανή Επανάσταση αποτελεί ένα ιστορικό ποιοτικό βήμα ρήξης με τον καπιταλισμό που προσπάθησε να ανοίξει νέους ορίζοντες στην κοινωνική εξέλιξη. Ήταν μια επανάσταση με αντικαπιταλιστικό περιεχόμενο και σοσιαλιστικό προσανατολισμό, που στόχευε σε μια ριζικά διαφορετική κοινωνία, στην εξουσία των εργαζομένων, την κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής και την κατάργηση της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο, με στρατηγική στόχευση τον κομμουνισμό. Αμφισβήτησε και ξεπέρασε επαναστατικά το αστικοδημοκρατικό πλαίσιο της επανάστασης του Φλεβάρη, απαιτώντας βαθύτερους κοινωνικούς μετασχηματισμούς και οδηγώντας την επαναστατική κίνηση των μαζών ως την κατάκτηση της εξουσίας. Από αυτή τη σκοπιά αποτελεί το πρώτο ιστορικό «παράδειγμα» νίκης μιας προλεταριακής επανάστασης, που «έσπασε» το αήττητο της αστικής τάξης και ενέπνευσε σε όλο τον κόσμο την πίστη στις δυνάμεις της εργατικής τάξης και στη δυνατότητάς της να πάρει την εξουσία.

Ταυτόχρονα, όμως, η επανάσταση αυτή είχε εξαρχής να αντιμετωπίσει σοβαρά εμπόδια που οφείλονταν στο επίπεδο ανάπτυξης των αντιφάσεων του καπιταλισμού και των επαναστατικών δυνάμεων εκείνης της εποχής γενικά και ειδικά στην τεράστια οικονομική και κοινωνική καθυστέρηση της Ρωσίας, στον κυρίως αγροτικό χαρακτήρα της οικονομίας της, στις κοινωνικές, θεωρητικές και πολιτικές αδυναμίες του μπολσεβίκικου κόμματος και στη μικρή του δύναμη, αρχικά, μέσα στον πληθυσμό, ιδιαίτερα στην αγροτιά. Αλλά και τα σοβαρά αναχώματα που έθεταν η ιμπεριαλιστική περικύκλωση, ο εμφύλιος πόλεμος και η αδυναμία ανάπτυξης και νίκης της επανάστασης σε άλλες χώρες της Ευρώπης.
Είναι αλήθεια, ότι για τις πλατιές λαϊκές μάζες της Ρωσίας ο χαρακτήρας της Οκτωβριανής Επανάστασης γίνεται αισθητός κυρίως με την έννοια του πλήρους διαχωρισμού από την αστική τάξη, της οκοκληρωτικής σύγκρουσης μαζί της, της άμεσης υλοποίησης του πόθου για «ειρήνη, ψωμί, γη», παρά με την έννοια της μετάβασης σε μια κομμουνιστική κοινωνία. Όπως επίσης είναι αλήθεια ότι το φορτίο των άλυτων και οξυμένων αστικοδημοκρατικών προβλημάτων και γενικότερα το ιδιόμορφο επίπεδο της ανάπτυξης του καπιταλισμού στη Ρωσία έριχνε βαριά τη σκιά του στις δυνατότητες της επανάστασης και στον χαρακτήρα των αλλαγών που μπορούσε να βάλει σε κίνηση.

Η δράση του βιομηχανικού προλεταριάτου, που εκπροσωπούσε περισσότερο το μέλλον παρά το «σήμερα» των κοινωνικών εξελίξεων στη Ρωσία του ’17, ήταν που έδωσε στην επανάσταση ένα σαφές αντικαπιταλιστικό περιεχόμενο και σοσιαλιστικό προσανατολισμό. Οι στόχοι του οδηγούσαν σε μια εξουσία των εργαζομένων, στην κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής και την κατάργηση της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο με στρατηγικό ορίζοντα τον κομμουνισμό. Δεν συνέβαινε, βεβαίως, το ίδιο με τις τεράστιες αγροτικές μάζες που ακολούθησαν ή δέχτηκαν την επανάσταση με στόχο κυρίως την ολοκλήρωση του αστικοδημοκρατικού μετασχηματισμού στην αγροτική οικονομία, το μοίρασμα της γης και την απελευθέρωση από τον φεουδαρχικό καταναγκασμό και τον κρατικό δεσποτισμό. Η επανάσταση είχε έτσι έναν αντιφατικό χαρακτήρα: ενώ κυριάρχησε η προλεταριακή σοσιαλιστική κατεύθυνση, ταυτόχρονα η μεγάλη αγροτική πλειοψηφία της κοινωνίας παρέμενε στα πλαίσια ενός αστικού ορίζοντα.

Παρόλα αυτά, τα πρώτα χρόνια της επαναστατικής θύελλας ήρθαν στο προσκήνιο πρωτόγνωρες μορφές κοινωνικής χειραφέτησης και ριζοσπαστικές ανατροπές στο οικονομικό και πολιτικό τοπίο. Ένας νέος τύπος εξουσίας αναδύεται στη θέση της ηττημένης αστικής εξουσίας: η εξουσία των Σοβιέτ, που σηματοδοτεί για πρώτη φορά στην πράξη τη δυνατότητα οικοδόμησης μιας εργατικής δημοκρατίας, στην αντικατάσταση της αστικής κρατικής «διαχείρισης ανθρώπων» από την εργατική αυτοδιεύθυνση της «διαχείρισης πραγμάτων». Απαλλοτριώνονται οι καπιταλιστές και οι γαιοκτήμονες και κρατικοποιούνται τα βασικά μέσα παραγωγής, κάτι που τροποποιεί ριζικά τον ταξικό συσχετισμό στην ίδια την υλική βάση της κοινωνίας και δημιουργεί προϋποθέσεις για μια διαφορετική κοινωνική θέση των εργαζομένων και της αγροτιάς. Τίθεται «επί τάπητος» το θέμα της εργατικής κυριαρχίας στην παραγωγή, με το κίνημα των εργοστασιακών επιτροπών που διεκδικεί όχι μόνο τον έλεγχο αλλά και την ίδια την διεύθυνση της παραγωγής. Γκρεμίζεται ο αστικός κρατικός μηχανισμός στο στρατό, στο δικαστικό σύστημα, στην εκπαίδευση, στον πολιτισμό. Ο αστικός στρατός διαλύεται και ο νέος που δημιουργείται βασίζεται σε δημοκρατικές σχέσεις έξω από το πλέγμα της ιεραρχίας και της αστικής πειθαρχίας. Το νομικό οικοδόμημα αναμορφώνεται στη βάση της μαρξιστικής κριτικής του αστικού δικαίου, ενώ σπάει το προκάλυμμα της «ανεξάρτητης δικαιοσύνης» και εντάσσεται πλέον στις λειτουργίες της λαϊκής αυτοδιοίκησης. Το σχολείο μετασχηματίζεται ριζικά πάνω σε κολλεκτιβίστικες βάσεις, δημιουργείται το «ενιαίο σχολείο εργασίας» που συνδέει τη διαδικασία της μάθησης με την κοινωνική ζωή και τις ανάγκες της. Σημαντικά βήματα γίνονται για την εξασφάλιση της ισότητας των γυναικών, ενώ στις τέχνες πνέει ένας άνεμος τολμηρού πειραματισμού με στόχο την κοινωνικοποίηση τους και την απαλλαγή τους από την αστική σκουριά. Καινοτόμες απελευθερωτικές ιδέες έμπαιναν στην πράξη σε έναν μαζικό επαναστατικό πειραματισμό που προσπαθούσε σε όλους τους τομείς της ζωής των εργαζομένων.

Αφού στα κεφάλαια της έκδοσης του ΝΑΡ εξετάζονται η εξέλιξη των κοινωνικών σχέσεων, οι φάσεις και καμπές της πορείας της ΕΣΣΔ μετά την επανάσταση, η εξέλιξη του πολιτικού συστήματος και του κράτους, ο ρόλος και ο χαρακτήρας του μπολσεβίκικου κόμματος, ο ρόλος της θεωρίας και των αντιπολιτεύσεων, επιχειρείται η παρουσίαση συμπερασμάτων για την ιστορική πορεία της Επανάστασης του 1917.

Η Οκτωβριανή Επανάσταση άνοιξε για πρώτη φορά στην Ιστορία τη δυνατότητα της μετάβασης στον κομμουνισμό και εμφάνισε στην ίδια την υλική βάση της κοινωνίας κομμουνιστικές τάσεις ανατροπής των καπιταλιστικών σχέσεων. Αυτή η πρώτη ιστορική εμφάνιση της κομμουνιστικής δυνατότητας πήρε περιορισμένη μορφή, έμεινε ανολοκλήρωτη, δεν έκανε το ποιοτικό βήμα της πλήρους ανατροπής των εκμεταλλευτικών σχέσεων και τελικά μετατράπηκε στο αντίθετό της. Το «σπέρμα» της ιστορικής δυνατότητας της κοινωνικοποίησης των μέσων παραγωγής και της κοινωνικής διεύθυνσης της παραγωγής, όπως και το «σπέρμα» της εργατικής δημοκρατίας, καταπνίγηκαν. Από ένα σημείο και μετά, νέες εκμεταλλευτικές δομές παγιοποιήθηκαν και μια νέα ταξική κυριαρχία σταθεροποιήθηκε. Η κοινωνία αυτή δεν έγινε ποτέ σοσιαλιστική, η επαναστατική διαδικασία από ένα σημείο και μετά ακολούθησε οπισθοδρομική πορεία και τελικά η σοβιετική κοινωνία μετατράπηκε σε ταξική εκμεταλλευτική κοινωνία με ιδιόμορφες καπιταλιστικές σχέσεις.

Τα κρατικοποιημένα μέσα παραγωγής αποτέλεσαν το συλλογικό κεφάλαιο που το διαχειρίζονταν η ενιαία ιδιότυπη κρατική αστική τάξη. Η χρήση των μέσων παραγωγής καθοριζόταν τελικά από τους μετασχηματισμένους νόμους της κεφαλαιοκρατικής συσσώρευσης. Η εργασία παρέμεινε μισθωτή εργασία για την αξιοποίηση του κεφαλαίου και την παραγωγή υπεραξίας.

Με αυτήν την έννοια η κοινωνία αυτή αποπειράθηκε τη μετάβαση, αλλά δεν την ανέπτυξε ως το επίπεδο της πλήρους ανατροπής των καπιταλιστικών σχέσεων.
Η πρώτη ουσιαστική ποιοτική τομή εξάλειψης του επαναστατικού ρήγματος του Οκτώβρη στις κοινωνικές σχέσεις πραγματοποιείται ήδη στη δεκαετία του ’30. Ωστόσο, ο νέος ιδιότυπος με καπιταλιστικά χαρακτηριστικά τρόπος παραγωγής που αναπτύσσεται από τότε, και ενισχύεται ειδικά μετά τον πόλεμο, και καθιερώνεται ως «υπαρκτός σοσιαλισμός», έχει στη βάση αυτής της ιδιοτυπίας του όχι τόσο τους νόμους της πιο αποτελεσματικής αξιοποίησης και της κερδοφορίας του κεφαλαίου, όσο τους κοινωνικούς και τους πολιτικούς συσχετισμούς που προκύπτουν απ’ την ανάγκη των κυρίαρχων δυνάμεων να κλείσουν το ρήγμα της κοινωνικής επανάστασης και από κει και πέρα να αντιμετωπίσουν τον κίνδυνο μιας νέας επαναστατικής χειραφέτησης της εργατικής τάξης σε εθνική και διεθνική κλίμακα.
Απ΄αυτή την άποψη το σοβιετικό καθεστώς μετατρέπεται σε βασικό «ανάχωμα» της εργατικής κοινωνικής επανάστασης στο εσωτερικό και σε διεθνές επίπεδο. Πάνω σ’ αυτή τη βάση είναι αναγκασμένο, στον εσωτερικό και σε διεθνές επίπεδο. Πάνω σ’ αυτή τη βάση είναι αναγκασμένο, στον εσωτερικό και στο διεθνή στίβο, ν’ ακολουθεί μια πολιτική κοινωνικών και πολιτικών συμμαχιών με την εργατική τάξη και το εργατικό κίνημα, καθώς και με τα μεσαία στρώματα, τη μικρή αστική τάξη, τις «αντιιμπεριαλιστικές» αστικές τάξεις, τις μη ηγεμονικές ιμπεριαλιστικές δυνάμεις και να επιχειρεί να προσαρμόζει αυτές τις συμμαχίες κάτω από την ηγεμονία του, με βάση τα ιδιαίτερα συμφέροντά του για την ενίσχυση της θέσης του.

Ωστόσο, ιδιαίτερα το σοβιετικό καθεστώς και τα συνδεόμενα μαζί του Κομμουνιστικά Κόμματα, λόγω της τεράστιας ακτινοβολίας του Κόκκινου Οκτώβρη και της επαναστατικής τους παράδοσης, έπαιξαν αντικειμενικά το ρόλο του συνδετικού κρίκου με τις επαναστατικές τάσεις της εργατικής τάξης και τα ριζοσπαστικά εργατικά και αντιιμπεριαλιστικά κινήματα, απ’ τη σκοπιά κυρίως του να οργανώνουν και να εξασφαλίζουν τον ηγεμονικό ρόλο της τάσης εργατικής ενσωμάτωσης και τελικά των αστικών δυνάμεων απέναντί τους. Μ’ αυτή την πολιτική ο αντιιμπεριαλιστικός αγώνας διαχωρίζεται από τον αντικαπιταλιστικό εργατικό σοσιαλιστικό πυρήνα του και η πάλη «κατά του ιμπεριαλισμού και των μονοπωλίων» μετατρέπεται σε κύριο καθήκον (πρακτικά, πολιτικά και θεωρητικά) σε αντιπαράθεση με το καθήκον της προλεταριακής αντικαπιταλιστικής επανάστασης και της κομμουνιστικής απελευθέρωσης.

«Υπαρκτός σοσιαλισμός» χωρίς σοσιαλισμό

ΟΙ ΑΠΟΨΕΙΣ ΠΟΥ ΚΑΤΑΤΕΘΗΚΑΝ ΓΙΑ ΤΟ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ ΤΗΣ ΕΣΣΔ ΚΑΙ ΤΩΝ ΧΩΡΩΝ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ

Το ερώτημα της κοινωνικής φύσης του συστήματος της ΕΣΣΔ είναι αντικείμενο έντονων αντιπαραθέσεων μέσα στην Αριστερά τόσο πριν όσο και μετά την διάλυσή της. Στην έκδοση του ΝΑΡ σημειώνεται ότι ο «υπαρκτός σοσιαλισμός» είναι ένας ιδιόμορφος τρόπος παραγωγής, ανέκδοτος ιστορικά, και χωρίς αυτοτελή ιστορική προοπτική, με διαταραγμένα «καπιταλιστικά» χαρακτηριστικά, αλλά χωρίς τον κλασικό καπιταλισμό, που κινείται αντικειμενικά μέσα από βαθιές αντιφάσεις προς την αναγκαία ολοκλήρωση της εξάλειψης του ρήγματος της Οκτωβριανής Επανάστασης σε εθνική και διεθνική κλίμακα.
Ποιες άλλες απόψεις έχουν κατατεθεί; Η πρώτη άποψη, θεωρεί ότι υπήρξε μία μορφή σοσιαλισμού. Σε αυτήν την γραμμή εντάσσονται διαφορετικές προσεγγίσεις. Η παραδοσιακή φιλοσοβιετική άποψη υποστηρίζει ότι ήταν σοσιαλισμός (έστω με ελαττώματα). Η κυρίαρχη τροτσκιστική παράδοση (Τρότσκι, Μαντέλ) υποστηρίζει ότι ήταν ένα παραμορφωμένο εργατικό κράτος, δηλαδή ένα σύστημα όπου η μεν οικονομική οργάνωση του ακολουθούσε σοσιαλιστικές γραμμές, η δε πολιτική οργάνωση του παρεξέκλινε στον γραφειοκρατικό αυταρχισμό. Τέλος, μία πιο πρόσφατη θεώρηση, το χαρακτηρίζει κρατικό σοσιαλισμό – δηλαδή ένα παραμορφωμένο σοσιαλιστικό σύστημα με (οικονομικά) εκμεταλλευτικά στοιχεία.
Μία δεύτερη άποψη, με διαφορετικές και συχνά αντίθετες ταξικά και πολιτικά ερμηνείες, υποστηρίζει ότι ήταν μία μορφή παραμορφωμένου καπιταλισμού, συνήθως χαρακτηριζόμενου ως κρατικού καπιταλισμού (Κάουτσκι, Μπορτίγκα, Κλιφ, Μπετελέμ).
Μία Τρίτη αντίληψη υποστηρίζει ότι ήταν ένα καινοφανές εκμεταλλευτικό σύστημα – με έμφαση στη βαρβαρότητά του - ή κάποια μορφή γραφειοκρατικού κολεκτιβισμού με την γραφειοκρατία σαν κυρίαρχη τάξη (Ρίτσι, Καστοριάδης, Σουίζι).
Οι περισσότερες από τις απαντήσεις αυτές χαρακτηρίστηκαν από βασικές θεωρητικές ελλείψεις και ασυνέπειες καθώς και από υπερβολικές – και συνήθως κοντόθωρες – άμεσες πολιτικές σκοπιμότητες. Υπήρξαν σημαντικές παρανοήσεις όσον αφορά το τι είναι ο σοσιαλισμός καθώς και ποιες είναι οι βασικές κοινωνικό-οικονομικές σχέσεις του.