Το 1933, όταν ο Χίτλερ πήρε την εξουσία στη Γερμανία, ανάμεσα στις πολλές εβραϊκές οικογένειες που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τη χώρα, ήταν αυτή του 16χρονου μαθητή, Έρικ Χόμπσμπομ. Η Ιστορία χτυπούσε την πόρτα του ανθρώπου που θα γινόταν ίσως ο σημαντικότερος ιστορικός του αιώνα που πέρασε.
Η σύνδεση ανάμεσα στην Ιστορία (με γιώτα κεφαλαίο) και στις ζωές των απλών ανθρώπων δεν χάθηκε ποτέ από το έργο του Χόμπσμπομ στην υπόλοιπη ζωή του, μέχρι την περασμένη Δευτέρα 1 Οκτώβρη, που πέθανε σε ηλικία 95 ετών. Ιστορία σημαίνει άνθρωποι που παλεύουν για την επιβίωσή τους, αλλά μέσα σε συνθήκες που δεν καθορίζονται από τον καθέναν ξεχωριστά. Συνθήκες που μπορεί να γίνουν τόσο ακραίες και παρανοϊκές, φτάνοντας στη βαρβαρότητα, τον πόλεμο, το Ολοκαύτωμα.
Ήδη το 1933, ο Χόμπσμπομ ήξερε πως η βαρβαρότητα δεν είναι μονόδρομος. Από 14 χρονών είχε ενταχθεί στη μαθητική οργάνωση του Κομμουνιστικού Κόμματος Γερμανίας. Γνώριζε πως για να μπορέσουν οι ναζί να πάρουν την εξουσία, είχε πρώτα χαθεί μια τεράστια επανάσταση στη Γερμανία που κράτησε πέντε χρόνια. Στη Ρωσία, τα πράγματα φαίνονταν να έχουν εξελιχθεί διαφορετικά. Ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος είχε οδηγήσει σε μια νικηφόρα επανάσταση.
Στην Αγγλία έγινε μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος και της δραστήριας Ομάδας Ιστορικών του κόμματος, μιας ομάδας στην οποία ανήκαν επίσης μεγάλες μορφές όπως ο Ε.Π. Τόμσον και ο Κρίστοφερ Χιλ. Η αγάπη για την ιστορική έρευνα και το πάθος για να αλλάξει τον κόσμο, όχι μόνο δεν ήταν αντιφατικά μεταξύ τους, αλλά το ένα τροφοδοτούσε το άλλο. Μια από τις μεγαλύτερες συνεισφορές του Έρικ Χόμπσμπομ ήταν να δείξει μέσα από το κύρος του έργου του, ότι οι ιδέες του Μαρξ μπορούν να γίνουν τα πιο δυνατά εργαλεία για να δώσουμε απαντήσεις στο τι και στο πώς της ιστορίας της ανθρωπότητας.
Τα έργα του Χόμπσμπομ, ειδικά η μεγάλη τετραλογία που ξεκινάει από την “Εποχή των Επαναστάσεων”, περνάει στην “Εποχή του Κεφαλαίου”, από εκεί στην “Εποχή των Αυτοκρατοριών” και καταλήγει στην “Εποχή των Άκρων”, είναι παγκοσμίως αποδεκτά ως μια από τις καλύτερες ιστορίες των νεότερων χρόνων. Προτείνονται ως συγγράμματα από Πανεπιστήμια, παρόλο που ο Χόμπσμπομ δεν απέκρυψε ποτέ ότι είναι “Μαρξιστής ιστορικός”.
Η μαγεία της Ιστορίας του Χόμπσμπομ βρίσκεται στο ότι μπορεί να δίνει την εικόνα και την αξία του επιμέρους, χωρίς να ξεχνά ότι όλα τα επιμέρους συνδέονται σε μια ενιαία και παγκόσμια διαδικασία. Μπορεί να εμβαθύνει σε ένα συγκεκριμένο φαινόμενο λαϊκής κουλτούρας (όπως έχει κάνει στα βιβλία του για τους Ληστές ή για την Τζαζ) χωρίς ποτέ όμως να νομίσει κανείς ότι αυτά εξελίσσονται ανεξάρτητα από την παγκόσμια ιστορία που κρίνεται σε μεγάλες στιγμές, κρίσης, πολέμου κι επανάστασης.
Έθνη και εθνικισμός
Η πλατιά γνώση του Χόμπσμπομ μπορούσε να συντρίψει τις κατά καιρούς αντιδραστικές μόδες που έκαναν την εμφάνισή τους στην ιστορική έρευνα. Το βιβλίο του για τον Εθνικισμό (Εθνη και Εθνικισμός από το 1780 μέχρι σήμερα) κυκλοφόρησε το 1991 για να εξηγήσει με συγκεκριμένα παραδείγματα ότι μόλις πριν από 200 χρόνια οι άνθρωποι δεν χωρίζονταν σε έθνη οπως τα εννοούμε σήμερα. Ήταν η εποχή που λόγω των εξελίξεων στην Ανατολική Ευρώπη με την πολυδιάσπαση της Σοβιετικής Ένωσης και της Γιουγκοσλαβίας, υπήρχαν φωνές που έλεγαν πως το έθνος και όχι η κοινωνική τάξη ήταν και θα είναι πάντα η κυρίαρχη συλλογικότητα.
Στο τελευταίο του βιβλίο “Πώς να αλλάξουμε τον κόσμο” που κυκλοφόρησε το 2011, επανήλθε σε βασικά σύγχρονα ζητήματα, τη μετανάστευση, τον εθνικισμό, την παγκοσμιοποίηση, επιμένοντας στην επικαιρότητα του Μαρξισμού ως εργαλείου για να ξεκλειδώσουμε το περιεχόμενό τους.
Η ιστορική έρευνα του Χόμπσμπομ δεν αποτελεί απάντηση για κάθε πολιτικό ερώτημα. Ο ίδιος στην πολιτική του καριέρα έκανε μια σειρά λανθασμένες επιλογές. Στη μεγάλη ρήξη που προκλήθηκε στο Κομμουνιστικό Κόμμα της Βρετανίας το 1956, λόγω της καταστολής της επανάστασης στην Ουγγαρία από τα σοβιετικά τανκς, επέλεξε να μείνει στο Κόμμα. Μετά το '68, έγινε βασικός ιδεολογικός εκφραστής της “Ευρωκομμουνιστικής” τάσης της βρετανικής Αριστεράς, επικροτώντας στη συνέχεια την πορεία του Εργατικού Κόμματος προς τα δεξιά. Υποστήριξε τον Νιλ Κίνοκ απέναντι στην αριστερή πτέρυγα του Τόνι Μπεν, όντας από τους πρώτους που προσέφεραν επιχειρήματα για την υποτιθέμενη εξαφάνιση της εργατικής τάξης και την κυριαρχία της “Μεσαίας Τάξης”, κάτι που κατά τον Χόμπσμπομ δικαιολογούσε την δεξιά προσαρμογή κομμάτων σαν το ΠΑΣΟΚ.
Αυτές οι πολιτικές επιλογές δεν ήταν εντελώς ασύμβατες με τις βασικές ιδεολογικές επιλογές του Χόμπσμπομ. Σε μεγάλο βαθμό ο Χόμπσμπομ συνέχισε να αποδέχεται το πλαίσιο της σταλινικής Αριστεράς της δεκαετίας του '30, το όραμα ενός αντίπαλου δέους ήταν η κινητήρια δύναμη για την επαναστατική δράση των εργατών. Όσο αυτό το αντίπαλο δέος ξέφτιζε και τελικά κατέρρευσε, τόσο περισσότερο ο Χόμπσμπομ θεωρούσε πως η επανάσταση δεν είναι επίκαιρη.
Αυτό δεν σημαίνει ότι υποκλίθηκε ποτέ στον καπιταλισμό. Για τον Χόμπσμπομ ο καπιταλισμός παρέμεινε ένα σύστημα που μας σπρώχνει διαρκώς προς την κρίση και την καταστροφή. Το έργο του παραμένει βασικός οδηγός και για την ιστορία αυτού του συστήματος και για την ιστορία της αντίστασης απέναντί του.
Νίκος Λούντος (E.A. τ.1039)
Δείτε εδώ τα βιβλία του Χόμπσμπομ που κυκλοφορούν στα ελληνικά
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου