Ερώτηση: Μερικοί σχολιαστές βλέπουν την τωρινή κρίση σαν να προέκυψε από προβλήματα στο χρηματοπιστωτικό σύστημα τα οποία επενέργησαν στην ευρύτερη οικονομία. Άλλοι την βλέπουν σαν αποτέλεσμα από ζητήματα που προέκυψαν στην παραγωγή και μετά οδήγησαν σε οικονομικά προβλήματα. Πως το βλέπεις εσύ;
Απάντηση: Είναι μια λάθος διχοτόμηση που τίθεται. Υπάρχει μια πιο διαλεκτική σχέση μεταξύ στο τι θα λέγαμε «πραγματικές» και τι «χρηματοοικονομικές» πλευρές της οικονομίας. Δεν υπάρχει καμιά αντίρρηση ότι υπάρχει ένα υποκρυπτόμενο πρόβλημα από αυτό που θα έλεγα υπερσυσσώρευση για ένα σημαντικό διάστημα μέχρι τώρα. Και ειδικά η κίνηση να επενδύεις σε χρηματιστηριακά προϊόντα παρά στην παραγωγή είναι μια επίπτωση από αυτό. Αλλά όσο αναπτύσσεται η αναζήτηση για νέες μορφές χρηματιστηριακών προϊόντων, επίσης βλέπουμε οικονομικές καινοτομίες που δημιούργησαν την πιθανότητα επένδυσης σε hedge funds και τέτοιου είδους πράγματα.Υπήρξε μια μακροπρόθεσμη διαδικασία στην οποία οι πλούσιοι έψαχναν για υψηλά επιτόκια ανταπόδοσης και άρχισαν να επενδύουν σε μια σειρά «πυραμίδες» σαν αυτή του Μπέρναρντ Μέιντοφ.Στην αγορά ακινήτων, στην αγορά μετοχών, στην αγορά τέχνης και στις δευτερογενείς αγορές όσο περισσότεροι άνθρωποι επενδύουν, τόσο αυξάνονται οι τιμές πράγμα που οδηγεί σε ακόμα μεγαλύτερες επενδύσεις.Όλες αυτές οι αγορές έχουν ένα χαρακτήρα «πυραμίδας». Οπότε, υπάρχει μια χρηματοοικονομική διάσταση στην κρίση, αλλά αν δεν ρωτήσεις γιατί οι πιο ευκατάστατοι πήραν αυτό το δρόμο θα χάσεις από τα μάτια σου το πραγματικό πρόβλημα.
Ερ.: Ανέφερες ότι υπάρχει κρίση υπερσυσσώρευσης. Μπορείς να εξηγήσεις αυτή την έννοια;
Απ.: Οι καπιταλιστές πάντα παράγουν ένα πλεονάζον προϊόν. Ένας υγιής καπιταλισμός πρέπει να αναπτύσσεται με 3% το χρόνο. Το πρόβλημα είναι να βρεις που μπορείς να εξασφαλίσεις αυτό το τρία τοις εκατό. Υπάρχουν διάφορα εμπόδια. Για παράδειγμα, αν το κεφάλαιο αντιμετωπίζει εργατικά προβλήματα, τότε είναι δύσκολο να βρει διέξοδο και η υπερσυσσώρευση εμφανίζεται.Αν αντιμετωπίζει προβλήματα στην αγορά, ανακύπτει το ίδιο ζήτημα. Υπερσυσσώρευση είναι οποιαδήποτε κατάσταση στην οποία το πλεόνασμα που έχουν διαθέσιμο οι καπιταλιστές δεν μπορεί να βρει διέξοδο είτε εξαιτίας εργατικών εμποδίων ή εμποδίων της αγοράς ή περιορισμούς πρώτων υλών ή περιορισμούς τεχνολογίας ή οτιδήποτε άλλο.
Ερ.: Σε αυτό το πλαίσιο έχεις μιλήσει σχετικά με μηχανισμούς όπως τη «χωροταξική ρύθμιση» όπου το πλεόνασμα του κεφαλαίου μετακινείται στο εξωτερικό αντί να επενδύεται σε μια χώρα. Θα έβλεπες την ανάπτυξη του χρηματοπιστωτικού συστήματος ως άλλο ένα τύπο «ρύθμισης»;
Απ.: Αν προσανατολιστείς σε «χωροταξική ρύθμιση», χρειάζεσαι ένα εξεζητημένο χρηματοπιστωτικό σύστημα για να το πετύχεις. Στο βαθμό που μια «χωροταξική ρύθμιση» επιδιώχθηκε μετά το ΄70, ο καπιταλισμός χρειάστηκε μια σειρά από διεθνείς οργανισμούς που να διευκόλυναν τη ροή των κεφαλαίων προς την Κίνα, την Ινδία, το Μεξικό ή οπουδήποτε αλλού.Οπότε η νέα χρηματοπιστωτική αρχιτεκτονική που αναδύθηκε από το ΄70 και μετά ήταν, εν μέρει, για να διευκολύνει την κίνηση κεφαλαίων σε όλο τον κόσμο.Αλλά τότε η χρηματοπιστωτική στροφή που εμφανίστηκε έγινε αυτοσκοπός. Αρχίζεις να βρίσκεις νέες αγορές να αναδύονται το ΄90 στα χρηματιστηριακά παράγωγα, στα επιτόκια και αλλού. Αναπτύχθηκαν από το τίποτα το ΄90, τρεις φορές πάνω από την παραγωγή της παγκόσμιας οικονομίας το 2006. Η έκρηξη της πίστωσης που την συνόδεψε επίσης βοήθησε τους καπιταλιστές να κρατήσουν χαμηλά τους μισθούς.Υπήρχαν πολλές πτυχές για την κρίση στα τέλη του ΄60 και στις αρχές του ΄70, αλλά μια θεμελιώδης διάσταση ήταν η δύναμη της εργατικής τάξης και το να τσακίσεις αυτή τη δύναμη έγινε τρομακτικά σημαντικό. Αυτό έγινε κυρίως μέσα από πολιτικές μετανάστευσης, με εταιρίες off-shore και με τις πολιτικές επιθέσεις από τον Ρόναλντ Ρήγκαν, τη Μάργκαρετ Θάτσερ και άλλους. Μέχρι το 1985 η δύναμη των εργατών είχε καμφθεί αποτελεσματικά.Από το ΄70 και μετά βρισκόμαστε σε μια κατάσταση που την ονομάζουμε συμπίεση μισθών στην οποία οι πραγματικοί μισθοί δεν ανεβαίνουν καθόλου. Αλλά αυτό οδήγησε στα προβλήματα στην αγορά. Αν περικόψεις τους μισθούς έχεις πρόβλημα με την συνολική ζήτηση.Ένας τρόπος που το πρόβλημα λυνόταν ήταν με το να δίνεις πιστωτικές κάρτες στους εργαζόμενους και αφήνοντας τους να βυθιστούν στα χρέη. Το στεγαστικό χρέος στις Ηνωμένες Πολιτείες τριπλασιάστηκε τα τελευταία περίπου 20 χρόνια.Ξανά ο βασικός ρόλος ανήκε στους χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς. Το καλύτερο παράδειγμα που μπορώ να σκεφτώ είναι χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί να δανείζουν χρήματα σε εργολάβους και κατασκευαστές για να χτίσουν σπίτια, ας πούμε γύρω από το Σαν Ντιέγκο, και μετά να αντιμετωπίζουν το πρόβλημα ποιός θα τα αγοράσει. Οι χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί μετά δάνειζαν στους εργάτες για να μπορέσουν να αγοράσουν αυτά τα σπίτια. Μετά από λίγο, δεν υπήρχαν αρκετοί «ευυπόληπτοι» εργαζόμενοι για να δανείσουν και άρχισαν να τους δανείζουν με πολύ χαμηλή αξιολόγηση φερεγγυότητας που οδήγησε στην εμφάνιση των subprime για τα προηγούμενα πέντε ή έξι χρόνια.Οι χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί λειτουργούν και με τις δύο πλευρές- την παραγωγή και την κατανάλωση των σπιτιών. Έφεραν όλο τον πληθυσμό σε μια σοβαρή κατάσταση ύπαρξης χρεών. Όμως, αν τα χρέη συνεχίσουν και ανέβουν σε ένα επίπεδο που δεν θα είναι πλέον σύμφωνο με το εισόδημα, όλο αυτό θα καταρρεύσει. Αυτό είναι αυτό που βλέπουμε τώρα.
Ερ.:Την τελευταία φορά που σου πήρα συνέντευξη τον Φεβρουάριο του 2006 είπες «Είμαι ανήσυχος για την πιθανότητα μια μεγάλης οικονομικής κρίσης που θα ξεσπάσει στις Ηνωμένες Πολιτείες». Πόσο μεγάλη είναι η τωρινή κρίση κατά τη γνώμη σου;
Απ.: Ήμουν αγχωμένος σχετικά με την κατάσταση στις ΗΠΑ από τότε που εξέδωσα το «Μια σύντομη ιστορία του Νεοφιλελευθερισμού» το 2006 και το «Ο Νέος Ιμπεριαλισμός» το 2003. Τότε είχα πει ότι αν οι Ηνωμένες Πολιτείες ήταν οποιαδήποτε άλλη χώρα, θα την είχε επισκεφτεί το ΔΝΤ. Νομίζω ότι ένα από τα πράγματα που πρέπει να καταλάβουμε είναι ότι αν υπήρχε μια κρίση το 2003, δεν θα ήταν τόσο σοβαρή όσο η σημερινή. Η κρίση πρέπει τώρα να φροντίσει για τα έξι προηγούμενα χρόνια ασωτίας.Επίσης, αν τη συγκρίνεις με τις περιφερειακές κρίσεις που συνέβησαν πριν, όπως η κρίση στη Νοτιανατολική Ασία το 1997-98, υπήρχε πάντα η αγορά των Ηνωμένων Πολιτειών για να πουλάνε τα προϊόντα τους. Αλλά σήμερα σε ποιό μέρος της γης βρίσκεται μια τέτοια αγορά για να πας; Είμαστε σε αυτή την κατάσταση για μια πολύ δύσκολη περίοδο. Δεν βλέπω να βγαίνουμε από αυτή για αρκετά χρόνια. Αλλά όταν λέω «εμείς» νομίζω ότι θα υπάρχει μια διαφορά στις περιφερειακές επιπτώσεις. Υποθέτω ότι ενώ στην Ανατολική και την Νοτιοανατολική Ασία είναι σε μεγάλο πρόβλημα αυτή τη στιγμή επειδή κατέρρευσε η εξαγωγική βιομηχανία εξαιτίας της συστολής της αγοράς των Ηνωμένων Πολιτειών, είναι πιθανό να μπορούν να τονώσουν τις εσωτερικές τους αγορές και να βγουν από την κρίση με λιγότερη βία από ότι, ας πούμε, οι Ηνωμένες Πολιτείες. Οι ΗΠΑ θα υποστούν το βάρος της κρίσης και φυσικά ο κόσμος των ΗΠΑ δεν το έχει συνηθίσει.
Ερ.:Τι διέξοδοι υπάρχουν από την τωρινή κρίση;
Απ.:Πώς θα βγούμε έξω από την κρίση εξαρτάται βασικά από την ισορροπία ανάμεσα στις ταξικές δυνάμεις. Δεν βλέπω ακόμα την εμφάνιση μιας συνεκτικής ταξικής αντίστασης στον τρόπο, για παράδειγμα, που η βρετανική ή η αμερικάνικη κυβέρνηση προσπαθούν να βγουν από την κρίση... Υπάρχουν δυνάμεις που προσπαθούν να βγούν από την κρίση χωρίς να αλλάξουν οι βασικοί ταξικοί συσχετισμοί, αλλά υπάρχει παντού η αίσθηση ότι πρέπει να αλλάξουν. Είναι απίστευτο να βλέπει κανείς τη λαϊκή δυσαρέσκεια απέναντι στην οικονομική ομάδα του Μπαράκ Ομπάμα. Για πολλούς από μας, οι άνθρωποι που διάλεξε είναι απαίσιοι. Είναι εντυπωσιακό ότι πολλοί άνθρωποι στη χώρα συμφωνούν μαζί μας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου