Πώς θα φτάσουμε στη σχεδιασμένη οικονομία

Γράφει ο/η Σταμάτης Καραγιαννόπουλος
14.12.07
ΚΚΕ : ΠΩΣ ΘΑ ΦΘΑΣΟΥΜΕ ΣΤΗ ΣΧΕΔΙΑΣΜΕΝΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΠΟΙΗΜΕΝΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

Πολλοί αριστεροί αγωνιστές παρακολουθούν με μεγάλο ενδιαφέρον την αρθρογραφία και τις δημόσιες τοποθετήσεις της ηγεσίας του ΚΚΕ το τελευταίο διάστημα. Η ηγεσία του κόμματος προσπαθώντας να ανταποκριθεί στις αυξημένες λαϊκές προσδοκίες που δημιούργησε το εκλογικό αποτέλεσμα επιχειρεί να εξηγήσει πως εννοεί τους προγραμματικούς στόχους της «λαϊκής εξουσίας» και της «λαϊκής οικονομίας».

Σε μια σειρά από άρθρα με πιο χαρακτηριστικά εκείνα του Δ. Γόντικα και της Αλέκας Παπαρήγα (στις 7/10 και στις 4/11) στον «Κυριακάτικο Ριζοσπάστη» η ηγεσία του ΚΚΕ μιλάει για την αναγκαιότητα της κοινωνικοποίησης, του σχεδιασμού της οικονομίας και του εργατικού ελέγχου. Αυτές οι δημόσιες τοποθετήσεις είναι αναμφίβολα προς τη σωστή κατεύθυνση, αναδεικνύοντας στην πραγματικότητα την επικαιρότητα του ίδιου του οικονομικού περιεχομένου του σοσιαλισμού. Η υπεράσπιση της σχεδιασμένης κοινωνικοποιημένης οικονομίας και του εργατικού ελέγχου είναι «οάσεις» συγκρινόμενες με την προγραμματική, διαχειριστική «έρημο» που χαρακτηρίζει την ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ και την δεξιά ηγεσία του ΠΑΣΟΚ.

Όμως για να γίνει πραγματικότητα η κοινωνικοποιημένη, σχεδιασμένη οικονομία με εργατικό έλεγχο, χρειάζεται τρία βασικά στοιχεία που ακόμα λείπουν από το προγραμματικό οπλοστάσιο και την πολιτική του κόμματος.

Εργατική δημοκρατία και ανεξάρτητη ταξική πάλη του προλεταριάτου

Το πρώτο στοιχείο είναι το φυσικό βάθρο της σχεδιασμένης κοινωνικοποιημένης οικονομίας, η εργατική δημοκρατία. Για να λειτουργήσει η σχεδιασμένη κοινωνικοποιημένη οικονομία χρειάζονται συγκεκριμένοι δημοκρατικοί θεσμοί - συμβούλια για τον εργατικό έλεγχο, τον οικονομικό σχεδιασμό και την άσκηση της εξουσίας μέσα από τους οποίους ο εργαζόμενος λαός θα αποφασίζει για όλα τα ζητήματα του κράτους και της οικονομίας, θα εκλέγει και θα ανακαλεί όλους τους αξιωματούχους, πάντα στη βάση ενός ελεύθερου πολυκομματικού συστήματος που θα έχει σαν κορωνίδα την δήλωση πίστης σε ένα σοσιαλιστικό σύνταγμα. Για να πάρει η «λαϊκή εξουσία» την συγκεκριμένη αυτή μορφή της εργατικής δημοκρατίας, είναι απαραίτητη η θαρραλέα κριτική από κάθε κομουνιστή και ιδιαίτερα από την ηγεσία του ΚΚΕ στον ολέθριο ρόλο των επιγόνων του Λένιν και της γραφειοκρατικής τους κάστας, που στραγγάλισαν της εργατική δημοκρατία και οδήγησαν την ΕΣΣΔ στην πτώση .

Το δεύτερο στοιχείο είναι ο σωστός δρόμος για να φθάσουμε στην εργατική δημοκρατία και τη σχεδιασμένη οικονομία. Ο δρόμος αυτός, όπως έδειξε η μεγάλη Οχτωβριανή επανάσταση είναι ο δρόμος του Λένιν και τον μπολσεβίκων. Πρέπει να γίνει σαφές ότι ο δρόμος αυτός δεν ήταν η κοινωνική συμμαχία με τα «φτωχομεσαία» στρώματα, όπως προτείνει σήμερα η ηγεσία του κόμματος στο πλαίσιο της συγκρότησης του περίφημου ΑΑΔΜ (Αντιιμπεριαλιστικό Αντιμονωπολιακό Δημοκρατικό Μέτωπο), ιδιαίτερα μάλιστα από τη στιγμή που όπως σημειώνεται στην απόφαση του 17ου συνεδρίου του ΚΚΕ «..… ο αγώνας του Μετώπου δεν οδηγεί υποχρεωτικά και αναπόφευκτα στο σοσιαλισμό...». Ο μπολσεβίκικος - λενινιστικός δρόμος για την κοινωνικοποιημένη σχεδιασμένη οικονομία, είναι η προώθηση της ανεξάρτητης ταξικής πάλης του προλεταριάτου, οι ευέλικτες τακτικές από το κόμμα μέσα στο κίνημα, που σε συνθήκες επίθεσης από την αστική τάξη πρέπει να παίρνουν τη μορφή της επιδίωξης του Ενιαίου Εργατικού Μετώπου, η σύνδεση των άμεσων αιτημάτων με την αναγκαιότητα απαλλοτρίωσης της αστικής τάξης και συντριβής του κρατικού μηχανισμού της και το κέρδισμα της υποστήριξης των μικροαστικών στρωμάτων στη βάση της αναγκαιότητας της προλεταριακής εξουσίας και της εφαρμογής του προγράμματός του επαναστατικού προλεταριάτου.
Προλεταριακός Διεθνισμός και πατριωτισμός

Το τρίτο στοιχείο, είναι η έμπρακτη αναγνώριση του διεθνούς χαρακτήρα της προλεταριακής επανάστασης και της οικοδόμησης του σοσιαλισμού. Ο σοσιαλισμός δεν μπορεί να χτιστεί σε εθνικά σύνορα, όταν ο ίδιος καπιταλισμός στο ιμπεριαλιστικό του στάδιο έχει ήδη βάλει τις βάσεις για την ενοποίηση της παγκόσμιας οικονομίας στη βάση ενός διεθνούς σχεδίου. Όπως σημείωναν οι Μαρξ και Ένγκελς από το «Μανιφέστο» κιόλας, ο αγώνας των εργατών είναι εθνικός μόνο στη μορφή, αλλά διεθνικός στο περιεχόμενο. Έτσι η πολιτική των κομμουνιστών πρέπει απαραίτητα να απαλλαγεί από κάθε «πατριωτικό» στοιχείο και να αντιτάξει στον (υποκριτικό και σε κάθε περίπτωση περιορισμένο μέσα στα στενά όρια των συμφερόντων της εκάστοτε εθνικής αστικής τάξης) αστικό «κοσμοπολιτισμό», τον γνήσιο προλεταριακό κοσμοπολιτισμό ή ορθότερα τον προλεταριακό διεθνισμό.

Είναι λάθος όταν από τους συντρόφους της ηγεσίας του ΚΚΕ απέναντι στον αστικό «κοσμοπολιτισμό» προτείνεται ένας «εθνικός δρόμος για το σοσιαλισμό» και ακόμα χειρότερα ο πατριωτισμός σαν προλεταριακή αρετή. Οι προλετάριοι όπως δίδαξε ο Λένιν (ενδεικτικά μπορεί κανείς να δει την πολεμική του στους σοσιαλπατριώτες στα έργα «Η χρεοκοπία της 2ης Διεθνούς», «Η προλεταριακή επανάσταση και ο αποστάτης Κάουτσκι» εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή») πρέπει να γίνονται «πατριώτες» μόνο όταν η πατρίδα γίνει πραγματικά δική τους, σοσιαλιστική, μέσα από το πέρασμα της εξουσίας και της οικονομίας στα χέρια τους. Σήμερα η «πατρίδα» ανήκει στους τραπεζίτες, τους βιομηχάνους και τους εφοπλιστές, δεν μπορούμε λοιπόν στην υπεράσπιση αυτής της πατρίδας σαν κομμουνιστές να κάνουμε καμία παραχώρηση.

Είναι σωστό αυτό που υποστηρίζει η ηγεσία του ΚΚΕ επικαλούμενη τον Λένιν ότι δηλαδή «είναι άλλος ο πατριωτισμός των αστών και άλλος ο πατριωτισμός των εργατών». Όμως ο Λένιν τόνιζε πάντα ενάντια στους σοσιαλπατριώτες, ότι οι μαρξιστές παρότι εξηγούν και διαχωρίζουν τον ψεύτικο πατριωτισμό των καπιταλιστών από τον - αγνών και αγαθών προθέσεων πατριωτισμό των εργατών - ΠΑΝΤΑ πρέπει να προβάλουν σαν λύση των προλεταριακό διεθνισμό και κανενός είδους πατριωτισμό , ακόμα και εκείνον με τις πιο καλές προθέσεις. Αυτό το καθήκον σε επίπεδο πολιτικών σκοπών και προγράμματος σημαίνει ότι οι έλληνες κομμουνιστές παλεύοντας για την ανατροπή της αστικής τάξης της δικής τους πατρίδας, πρέπει παράλληλα να προωθούν τον κοινό αγώνα όλων των εργατών ανεξαρτήτου εθνικότητας υποστηρίζοντας την Ενωμένη Σοσιαλιστική Ομοσπονδία των Βαλκανίων, την Ενωμένη Σοσιαλιστική Ευρώπη και τις Ενωμένες Σοσιαλιστικές Πολιτείες ολόκληρου του κόσμου.

Είναι καλό ότι η συζήτηση για το περιεχόμενο της πρότασης εξουσίας του κόμματος ανοίγει δημόσια από την ηγεσία του κόμματος. Αυτή η συζήτηση πρέπει να γίνει ελεύθερα και δημοκρατικά όχι μόνο από τα μέλη, αλλά και με την ενεργή συμβολή όλων των υποστηρικτών και των φίλων του κόμματος. Η Πολιτική Κίνηση Μαρξιστική Τάση και η εφημερίδα της η «Μαρξιστική Φωνή» θέλουν να συμβάλουν συντροφικά και δημιουργικά σε αυτή την αναγκαία συζήτηση. Θεωρούμε ότι αυτή η συζήτηση πρέπει να οδηγήσει στον γνήσιο μπολσεβίκικο – λενινιστικό προσανατολισμό του κόμματος, με αιχμή τα 3 βασικά ζητήματα που θέσαμε πολύ συνοπτικά σε αυτό το άρθρο.

ΣΤΑΜΑΤΗΣ ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ

http://www.marxismos.com/

Πολυπλοκότητα, κρίσιμη αστάθεια και το τέλος του καπιταλισμού.

«Ακόμα και σε γεωλογική χρονική κλίμακα, ο αιώνας μας έχει κάτι το μοναδικό.» Προεδρική ομιλία Martin Rees 2006, Βρετανική Ακαδημία Επιστημών.

από hamster — τελευταία τροποποίηση 14/12/2007 18:06

Καπιταλισμός: ένα πολύπλοκο σύστημα

Καμιά φορά, οι πιο ένθερμοι οπαδοί του καπιταλισμού είναι οι αντι-καπιταλιστές. Δεν είναι τόσο παράδοξο όσο ακούγεται. Πολλοί νομίζουν ότι ο καπιταλισμός έχει την ικανότητα να υπερνικά κάθε μορφή αντίστασης και να ξεπερνά κάθε κρίση. Αυτό τον κάνει αήττητο, οπότε το μόνο που μας μένει είναι να γράφουμε κριτικά άρθρα για τον καπιταλισμό - κάτι που κάνουν αρκετοί αντι-καπιταλιστές! Εδώ επισημαίνουμε μια εντελώς απρόσμενη πηγή αισιοδοξίας για τη ζωή μετά τον καπιταλισμό, που προέρχεται από την πιο ριζοσπαστική επιστημονική εξέλιξη του τέλους του 20^ου αιώνα: Τη θεωρία της πολυπλοκότητας[1].

Η θεωρία της πολυπλοκότητας έχει να κάνει με κάθε σύστημα στο οποίο πολλά διαφορετικά μέρη συνδέονται σε ένα δυναμικό δίκτυο, δηλαδή ένα δίκτυο που αλλάζει με το χρόνο. Ένα χαρακτηριστικό τέτοιων συστημάτων, είναι ότι διέπονται από μη-γραμμικότητες. Αυτό σημαίνει ότι ένα μικρό γεγονός συνήθως έχει μικρή επίδραση στο σύστημα, αλλά κάποιες φορές μπορεί να έχει τεράστια επίδραση[2]. Αν ο καπιταλισμός είναι ένα δυναμικό, μη-γραμμικό σύστημα, τότε η θεωρία της πολυπλοκότητας είναι ένας καλός τρόπος να κατανοήσουμε τον κόσμο μέσα στον οποίο ζούμε.

Ο καπιταλισμός είναι ένα πολύπλοκο σύστημα, αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης περισσότερων από έξι δισεκατομμύρια ανθρώπων. Είναι ένα δυναμικό σύστημα, όπως φαίνεται από τη συνεχή αλλαγή εργασιακών πρακτικών και τη διαρκή εξάπλωση της εμπορευματοποίησης. Είναι ένα δίκτυο, επικεφαλής του οποίου δεν είναι κανείς (θυμηθείτε τις ιστορικά αποτυχημένες απόπειρες να κατευθυνθεί ο καπιταλισμός[3]). Τέλος, ο καπιταλισμός είναι εξαιρετικά μη - γραμμικός: Οι απρόβλεπτες οικονομικές κρίσεις, όπως αυτή που συγκλόνισε την Αργεντινή το 2001, αλλάζουν τη ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων. Η κρίση εκδηλώθηκε όταν κάποιοι επενδυτές έβγαλαν τα λεφτά τους από τη χώρα. Όμως οι επενδυτές βγάζουν τα λεφτά τους από χώρες κάθε μέρα, με μηδαμινές επιπτώσεις.

Η πολυπλοκότητα απλοποιημένη

Τα πολύπλοκα αναγεννητικά δυναμικά συστήματα διατηρούν αυτούσια τη δομή τους, την ίδια στιγμή που γίνονται μεγάλες αλλαγές στα επιμέρους κομμάτια που αποτελούν το σύστημα. Το ανθρώπινο σώμα είναι ένα καλό παράδειγμα αναγεννητικού συστήματος. Με την πάροδο του χρόνου, αλλάζουμε τα μέρη που μας αποτελούν (τα κύτταρά μας) – αλλά διατηρούμε τα δομικά μας γνωρίσματα (εσωτερικά όργανα, δέρμα, χρώμα κ.ο.κ.). Η αλλαγή - και ταυτοχρόνως η συνέχεια - είναι ο κανόνας. Τέτοιου είδους πολύπλοκα, αναγεννητικά συστήματα υπάρχουν υπό δύο προϋποθέσεις: Πρώτον, τα στοιχεία που αποτελούν το σύστημα πρέπει να είναι πολλά και διαφορετικά και να βρίσκονται σε αλληλεπίδραση. Δεύτερον, ο νόμος της εντροπίας, ή αλλιώς ο δεύτερος νόμος της θερμοδυναμικής, πρέπει να αναχαιτιστεί[4]. Ο νόμος της εντροπίας λέει ότι ένα σύστημα φθίνει με την πάροδο του χρόνου - η οργάνωσή του σταδιακά καταρρέει και το σύστημα απλοποιείται. Αυτή είναι και η εμπειρία μας για το ανθρώπινο σώμα. Χωρίς τροφή, νερό και οξυγόνο, το σώμα μας φθίνει: τα όργανα καταρρέουν, το σώμα χάνει την πολυπλοκότητά του. Τελικά νεκρώνει και αποσυντίθεται στα μόρια που το αποτελούν.

Επομένως, τα πολύπλοκα αναγεννητικά συστήματα είναι ανοικτά, όσον αφορά την ύλη και την ενέργεια. Αυτό ισχύει είτε είναι φυσικά (όπως το ανθρώπινο σώμα), είτε είναι τεχνητά (όπως το internet). Απαιτείται συνεχής παροχή ύλης και ενέργειας για να διατηρήσουν την πολυπλοκότητα και την οργάνωσή τους κι αυτό τα αποτρέπει από το να καταλήξουν σε μια θέση στατικής ισορροπίας. Πάρτε το παράδειγμα ενός παιδιού σε μια κούνια. Αυτό το σύστημα έχει μία θέση στατικής ισορροπίας (όταν το παιδί κάθεται στην κούνια ακίνητο), αλλά αυτή δεν έχει και μεγάλο ενδιαφέρον. Μόλις το παιδί αρχίζει να κουνιέται, το σύστημα γίνεται δυναμικό. Μέσα από την παροχή ενέργειας, το σύστημα μπορεί να καταλάβει μια δυναμική θέση ισορροπίας.[5] Οι βιολογικοί οργανισμοί, τα οικοσυστήματα, ο καπιταλισμός, το internet, είναι παραδείγματα πιο πολύπλοκων δυναμικών συστημάτων. Η συνεχής παροχή ενέργειας και ύλης τα αποτρέπει από το να καταλαμβάνουν θέσεις στατικής ισορροπίας - τα σπρώχνει μακριά από τη στασιμότητα. Για να υπάρχει το internet, για παράδειγμα, τα χαλασμένα κομπιούτερ πρέπει να αντικαθίστανται. Χωρίς την παροχή ύλης και ενέργειας, το σύστημα φθίνει και χάνει την πολυπλοκότητά του.

Τα πολύπλοκα συστήματα είναι κάτι παραπάνω από το άθροισμα των μερών που τα αποτελούν. Ένας άνθρωπος είναι κάτι παραπάνω από ένα άθροισμα νερού, άνθρακα, αζώτου και άλλων μορίων, από μια συλλογή μακρομορίων ή κυττάρων ή οργάνων. Το internet είναι κάτι παραπάνω από μια συλλογή από κομπιούτερς. Αυτό το κάτι παραπάνω είναι η τοπολογία των συνδέσεων - η «συνδεσμολογία» του συστήματος. Στα πολύπλοκα συστήματα, οι πολυάριθμοι σύνδεσμοι ανάμεσα στα επιμέρους κομμάτια σχηματίζουν βρόγχους (loops) αλληλεπίδρασης. Αυτό έρχεται σε αντίθεση με πολλά ιεραρχικά συστήματα, όπου οι αλληλεπιδράσεις ανάμεσα στα επιμέρους κομμάτια σκόπιμα ελαχιστοποιούνται. Το σύστημα αλλάζει επειδή οι συνδέσεις σχηματίζουν βρόγχους ανάδρασης (feedback loops). Οι λεγόμενοι βρόγχοι αρνητικής ανάδρασης τείνουν να κρατούν το σύστημα στην εκάστοτε κατάστασή του, ενώ οι βρόγχοι θετικής ανάδρασης το σπρώχνουν προς μια νέα κατάσταση, ή προς ένα άλλο τύπο συστήματος.

Εδώ μπαίνει ένα άλλο σημαντικό ζήτημα: τα πολύπλοκα αναγεννητικά συστήματα συχνά έχουν όχι μία, αλλά πολλές σταθερές καταστάσεις. Για να το εξηγήσουμε αυτό, ας φανταστούμε έναν ανάγλυφο χάρτη με κοιλάδες και λόφους και μια μπάλα να κινείται πάνω του (όλα αυτά είναι η τοπολογία του συστήματος). Ας υποθέσουμε τώρα ότι η μπάλα κινείται συνεχώς υπό την επίδραση του αέρα (αυτή είναι η ενέργεια που διοχετεύεται στο σύστημα). Αυτό είναι το πολύπλοκο σύστημά μας. Τον περισσότερο χρόνο, η μπάλα θα περιφέρεται μέσα σε μια κοιλάδα: ο αέρας μπορεί να την απομακρύνει από το χαμηλότερο σημείο της κοιλάδας, αλλά πάντα θα τείνει να επιστρέφει εκεί. Ολόκληρη η κοιλάδα γύρω απ’ αυτό το χαμηλό σημείο, ονομάζεται λεκάνη έλξης. Θα χρειαζόταν μια ισχυρή διαταραχή, η μια ανεπαίσθητη διαταραχή την κατάλληλη στιγμή, για να ενεργοποιηθεί ένας βρόγχος θετικής ανάδρασης που θα έκανε την μπάλα να κυλήσει έξω από τη λεκάνη έλξης, σε μια διπλανή κοιλάδα. Τέτοιες μεγάλες μεταβολές - από μια κοιλάδα σε μια άλλη - συμβαίνουν, αλλά είναι σπάνιες και συνήθως απαιτούν αρκετές ταυτόχρονες αλλαγές.

Αυτές οι μεγάλες αλλαγές, από μια κοιλάδα σε μια άλλη, ονομάζονται μεταβολές φάσης και συχνά ακολουθούν περιόδους ‘κρίσιμης αστάθειας’. Σε τέτοιες περιόδους, το σύστημα βρίσκεται σε μεγάλη ένταση και παρουσιάζει μεγάλες ταλαντώσεις, που μοιάζουν χαοτικές. Τελικά κατασταλάζει σε μια νέα, πιο σταθερή, κατάσταση. Αυτά ονομάζονται ‘σημεία διακλάδωσης’, γιατί φαίνεται πως το σύστημα θα πάει προς τη μια ή την άλλη κατεύθυνση. Σε αυτά τα σημεία, η μπάλα ισορροπεί ασταθώς σε μια κορυφογραμμή και υπάρχουν αρκετές κοιλάδες μέσα στις οποίες θα μπορούσε να κατρακυλήσει.

Ένα παράδειγμα μεταβολής φάσης είναι η μετάβαση ολόκληρης της Γης από ψυχρές, παγετώνιες περιόδους σε θερμές, μεσοπαγετώνιες περιόδους (όπως αυτή που διανύουμε τώρα). Άλλο παράδειγμα είναι η κοινωνικο-οικονομική μετάβαση από τις κοινότητες κυνηγών/τροφοσυλεκτών σε κοινότητες αγροτικές/κτηνοτροφικές κι από τη φεουδαρχική κοινωνική οργάνωση στην καπιταλιστική. Οι επαναστάτες συχνά επιζητούν ακριβώς αυτό: μια μεταβολή φάσης.

Στα συστήματα με μεγάλη πολυπλοκότητα, ο αριθμός των λεκανών έλξης (ελκυστών) είναι όχι μόνο άγνωστος, αλλά και αδύνατο να προσδιορισθεί. Λέγονται ελκυστές γιατί το σύστημα, ανεξάρτητα από την κατάσταση στην οποία είναι τώρα, έλκεται προς μια τέτοια κατάσταση. Κάποια συστήματα καταλήγουν σε μια σταθερή κατάσταση. Αλλά τα λεγόμενα χαοτικά ή περιοδικά συστήματα, περνούν διαδοχικά από μια σειρά ελκυστών και η διαδρομή που ακολουθούν είναι αδύνατο να προβλεφθεί, επειδή μια φαινομενικά ασήμαντη αλλαγή μπορεί να μετατοπίσει το σύστημα από ένα ελκυστή σε κάποιον άλλο. Φυσικά, δεν μπορείς να κατευθύνεις ή να διαχειριστείς ένα σύστημα του οποίου η τροχιά είναι απρόβλεπτη. Ωστόσο, μπορεί να προβλεφθεί ότι ορισμένα γεγονότα είναι πολύ πιο πιθανό να σπρώξουν το σύστημα προς ένα νέο ελκυστή, ακόμα κι αν η φύση αυτού του ελκυστή είναι άγνωστη. Τέτοια γεγονότα συνήθως συμπεριλαμβάνουν δραστικές αλλαγές στην ύλη ή την ενέργεια που τροφοδοτεί το σύστημα ή αλλαγές στον τρόπο που συνδέονται τα επιμέρους κομμάτια μεταξύ τους, όπως η προσθήκη ή η απάλειψη πολλών συνδέσεων.

Ποια είναι η χρησιμότητα αυτής της θεωρίας; Αναλογιστείτε τις πρόσφατες ριζικές μεταβολές παγκόσμιας εμβέλειας που έχει υποστεί η ανθρωπότητα: δραστική αύξηση της ενεργειακής κατανάλωσης και της υλικής παραγωγής, επικοινωνιακή έξαρση λόγω της κινητής τηλεφωνίας, του διαδικτύου και της ολοένα και πιο εύκολης μετάβασης σε μακρινούς προορισμούς. Η τεράστια αύξηση της ενέργειας, της ύλης και των συνδέσεων του συστήματος, μαζί με την επικείμενη οικολογική κρίση, είναι πιθανώς οι βέλτιστες συνθήκες για μια μεταβολή φάσης, που εξ’ ορισμού θα σήμαινε το τέλος του καπιταλισμού.

Κοινωνική οργάνωση: μια κατεξοχήν πολύπλοκη υπόθεση

Η κοινωνική οργάνωση των ανθρώπων πάντα ήταν και θα είναι πολύπλοκη και δυναμική, επειδή αφορά μεγάλο αριθμό ατόμων που αλληλεπιδρούν ως δίκτυο. Στην ανθρώπινη Ιστορία έχουν υπάρξει 2 ή 3 ευσταθείς καταστάσεις κοινωνικής οργάνωσης, που απέκτησαν και διατήρησαν μια παγκόσμια εμβέλεια: οι κοινωνίες τροφοσυλλεκτών, οι αγροτικές κοινωνίες και ο καπιταλισμός (αν διαρκέσει). Δεν περιλαμβάνουμε πολλά ιεραρχικά συστήματα, όπως το φεουδαρχικό σύστημα της μεσαιωνικής Ιαπωνίας, τον πολιτισμό των Μάγια ή την αρχαία Ρώμη, επειδή τέτοια συστήματα δεν απέκτησαν ποτέ παγκόσμια εμβέλεια. Αυτό υποδηλώνει ότι αυτοί οι πολιτισμοί δεν μπορούσαν να αποτελέσουν γενικευμένο μοντέλο ευσταθούς κατάστασης του παγκόσμιου συστήματος. Συμπεραίνουμε ότι ο αυταρχισμός και η ιεραρχία δεν είναι βιώσιμη στρατηγική για ένα κοινωνικό σύστημα. Ο αυστηρός κοινωνικός έλεγχος δεν επιτρέπει τη συνεχή αναγέννηση και αναπροσαρμογή του συστήματος καθώς μεταβάλλονται τα στοιχεία του (οι άνθρωποι) και το περιβάλλον.

Το χαρακτηριστικό και των δύο μεταβολών φάσης - από τους τροφοσυλλέκτες στην αγροτική κοινωνία κι από κει στον καπιταλισμό – είναι ότι και οι δύο σημαδεύτηκαν από μεγάλη προσθήκη ενέργειας και υλικών, αλλά και από αύξηση και πύκνωση των συνδέσεων μεταξύ των ανθρώπων. Πάρτε για παράδειγμα την κοινωνία των τροφοσυλλεκτών, την πρώτη σταθερή κατάσταση της ανθρωπότητας που εξαπλώθηκε σε όλες τις ηπείρους και διήρκεσε τουλάχιστον δύο εκατομμύρια χρόνια. Η μετάβαση από αυτή την κατάσταση στην αγροτική κοινωνία έγινε πριν από 8 με 12 χιλιάδες χρόνια, ξεκινώντας σχεδόν ταυτόχρονα από 8-9 διαφορετικά σημεία. Η μετάβαση βασίστηκε στη θετική ανάδραση της καλλιέργειας της γης με την πληθυσμιακή ανάπτυξη: Η καλλιέργεια της γης αύξησε το διαθέσιμο σπόρο για περαιτέρω καλλιέργειες κι έτσι οι σοδειές μπορούσαν να φυλαχτούν για τους δύσκολους καιρούς, με αποτέλεσμα να επιβιώνει μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού, που με τη σειρά του καλλιεργούσε μεγαλύτερες εκτάσεις. Αυτός ο κύκλος θετικής ανάδρασης οδήγησε σε αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού από μόλις 250,000 το 6,000 π.Χ. σε 600 εκατομμύρια το 1,500 μ.Χ. Δεν αυξήθηκε όμως μόνο ο πληθυσμός. Σε σχέση με τις κοινωνίες τροφοσυλλεκτών, που ήταν οργανωμένες σε χαλαρά δίκτυα, οι αγροτικές κοινωνίες είχαν πολύ περισσότερες συνδέσεις μεταξύ των μελών τους.

Η μετάβαση στον καπιταλισμό πραγματοποιήθηκε μέσω ενός άλλου κύκλου θετικής ανάδρασης: της επανεπένδυσης των κερδών. Κι αυτός ο κύκλος, συνοδεύτηκε από μεγάλη προσθήκη ενέργειας και υλικών στο σύστημα. Με τη γέννηση του κεφαλαίου και του εμπορεύματος, η κυκλοφορία αγαθών και υπηρεσιών άρχισε να γίνεται σε κλίμακα που μέχρι τότε ήταν αδιανόητη κι αυτό οδήγησε, για μια ακόμη φορά, σε αύξηση και πύκνωση των συνδέσεων μεταξύ ανθρώπων και μεταξύ κοινοτήτων.

Σκεφτείτε τώρα, δύο πρόσφατα φαινόμενα που επηρεάζουν τις ανθρώπινες κοινωνίες: την αλματώδη αύξηση των συνδέσεων, εξαιτίας του internet και άλλων τεχνολογιών, και την ραγδαίως εξελισσόμενη οικολογική κρίση. Πιστεύουμε ότι η κλίμακα αυτών των αλλαγών είναι τέτοια, που μπορεί να συμβάλλουν σε μια τρίτη μεταβολή φάσης της κοινωνικής οργάνωσης στην ανθρώπινη Ιστορία. Κλείνουμε το άρθρο με μια ανάλυση αυτών των αλλαγών.

Η παγκόσμια οικολογική κρίση

Το μοντέλο παραγωγής αγαθών και υπηρεσιών με σκοπό την πώλησή τους σε μια ανταγωνιστική αγορά, όπου τα κέρδη επενδύονται σε περαιτέρω παραγωγή κι αυτό επαναλαμβάνεται επ’ άπειρον, περιέχει μια βασική αντίφαση: Παραγωγή που εκτείνεται στο διηνεκές προϋποθέτει άπειρους πόρους και καταλήγει σε μια χρόνια κρίση χωρίς διέξοδο - την παγκόσμια οικολογική κρίση. Με άλλα λόγια, ο καπιταλισμός ανέκαθεν βασιζόταν στην αέναη επέκταση, αλλά δεν μπορεί να υπάρξει αέναη επέκταση σε ένα πεπερασμένο πλανήτη. Μετά από 500 χρόνια, ο καπιταλισμός έχει πάψει να αποτελεί μια καλή στρατηγική επιβίωσης.

Ο καπιταλισμός έχει πέραση γιατί, ως στρατηγική επιβίωσης, δουλεύει (υπάρχουν βέβαια κι αυτοί που τον απεχθάνονται). Σκύβεις το κεφάλι, δουλεύεις σκληρά, παίζεις το παιχνίδι κι ανταμείβεσαι με τροφή, στέγη και πιθανόν ένα γάμο με παιδιά. Καθώς όμως το υλικό υπόβαθρο του συστήματος καταρρέει, ο καπιταλισμός γίνεται ολοένα και λιγότερο ελκυστικός ως στρατηγική επιβίωσης. Στο μυαλό όλο και περισσότερων ανθρώπων, η σχέση «κόστους-ωφέλειας» μεταβάλλεται. Για να επιβιώσουν, οι άνθρωποι πρέπει να βρουν εναλλακτικές στον καπιταλισμό. Κι αυτό θα κάνουν, γιατί απ’ αυτό εξαρτάται η επιβίωσή τους.

Υπάρχουν δύο αντίλογοι σ’ αυτό το επιχείρημα. Ο πρώτος προέρχεται από καπιταλιστές και συγκεκριμένα απ’ τους υπέρμαχους του «πράσινου καπιταλισμού» (τι ευφάνταστη ακυρολογία!) Στην καλύτερη περίπτωση, ο «πράσινος καπιταλισμός» μπορεί να επιβραδύνει την πτώση του καπιταλισμού για μερικές δεκαετίες. Ωστόσο, ο πράσινος καπιταλισμός δεν παύει να είναι καπιταλισμός: το ζητούμενο της αέναης συσσώρευσης (εργασίας, ύλης και ενέργειας) παραμένει. Το δεύτερο αντεπιχείρημα προέρχεται από ριζοσπάστες που υποστηρίζουν ότι η απειλή της κλιματικής αλλαγής εμπίπτει στη συνήθη ρητορική περί φανταστικών κρίσεων. Πρόκειται για κινδυνολογίες που χρησιμοποιούνται με σκοπό την αιτιολόγηση της εργασιακής εκμετάλλευσης και της βίαιης καταστολής κάθε αντίδρασης. Η αλήθεια είναι πως κάποιες κρίσεις όντως ανήκουν στη σφαίρα της φαντασίας. Κάποιες άλλες όμως είναι πραγματικές. Είπαμε και στην αρχή ότι μερικές φορές, οι αντι-καπιταλιστές είναι αυτοί που πιστεύουν πιο πολύ στον καπιταλισμό. Ο καπιταλισμός όμως δεν είναι υπεράνω των φυσικών νόμων και ο πλανήτης μας είναι πεπερασμένος.

Παγκόσμια Διασύνδεση

Οι συνδέσεις ανάμεσα στους ανθρώπους αλλάζουν ριζικά. Η τεχνολογία των επικοινωνιών και των μαζικών μεταφορών κυριολεκτικά μετασχηματίζουν αυτές τις συνδέσεις - δηλαδή τη φυσική ικανότητα ενός μέρους του συστήματος να συνδέεται με ένα άλλο. Καθώς αυξάνεται ο αριθμός των συνδέσεων, το σύστημα γίνεται όλο και πιο πολύπλοκο, και είναι πιο πιθανό οι μικρές αλλαγές να μεγεθύνονται. Ο συνδυασμός της πληροφορικής με τους διαύλους επικοινωνιών παρήγαγε το αρχέτυπο δίκτυο των δικτύων: το Διαδίκτυο. Το internet, περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη τηλεπικοινωνιακή υποδομή, είχε ως αποτέλεσμα τη ραγδαία αύξηση της διασύνδεσης, η οποία ενισχύεται περαιτέρω μέσω της σύγκλισης με την κινητή τηλεφωνία και τη ραγδαία επέκταση της τελευταίας μέχρι και τις αγροτικές περιοχές του Τρίτου Κόσμου. Σε περιόδους σταθερότητας, οι άνθρωποι χρησιμοποιούν αυτές τις τεχνολογίες για να κάνουν αυτά που κάνουν όταν οι καιροί είναι εύκολοι: φλερτάρουν, για παράδειγμα, χρησιμοποιώντας sms. Όταν όμως διακυβεύεται η επιβίωσή τους ή όταν βλέπουν την αναλαμπή ενός καλύτερου μέλλοντος, αυτές οι τεχνολογίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν για διαφορετικούς σκοπούς – για μια σύνθετη, παγκόσμια κινητοποίηση που όμοιά της δεν έχει υπάρξει μέχρι τώρα.

Ο πρώτος γύρος των κινητοποιήσεων ενάντια στην παγκοσμιοποίηση ήταν ουσιαστικά το αποτέλεσμα των νέων διαδυκτιακών συνδέσεων που έφεραν κοντά το Βορά με το Νότο. Καθώς όλο και περισσότεροι αποκτούν πρόσβαση σε αυτές τις τεχνολογίες, αυτοί που δεν έχουν να προσβλέπουν σε πολλά από το υπάρχον κοινωνικό σύστημα θα χρησιμοποιήσουν την νεοαποκτηθείσα ικανότητά τους να επικοινωνούν για δικούς τους σκοπούς. Η συλλογική αντίδραση των ανθρώπων στα γεγονότα θα είναι πλέον πολύ πιο γρήγορη απ’ ότι παλιότερα. Μια νέα κοινωνική τάξη πραγμάτων μπορεί να αναδυθεί αυθόρμητα μέσα από τις διασυνδέσεις που επιλέγουν οι άνθρωποι, αντί για την τάξη πραγμάτων που επιβάλλουν οι ηγέτες.

Και τώρα;

Αναφερθήκαμε στην κολοσσιαία αύξηση των συνδέσεων. Αναφερθήκαμε στην τεράστια αύξηση των υλικών και ενεργειακών εισροών στον καπιταλισμό, που τον φέρνουν αντιμέτωπο με εξωτερικά περιβαλλοντικά όρια. Πέρα από όλα αυτά, η ίδια η σχιζοφρένεια της εποχής μας, μάς κάνει να πιστεύουμε ότι διανύουμε μια περίοδο κρίσιμης αστάθειας. Αυτός είναι ένας όρος που χρησιμοποιείται για να περιγραφεί ένα σύστημα που συμπεριφέρεται άναρχα και χαοτικά. Η κρίσιμη αστάθεια είναι συνήθως το πρώτο ανιχνεύσιμο στάδιο πριν το σημείο διακλάδωσης, το σημείο εκείνο από το οποίο αρχίζουν μαζικές συστημικές αλλαγές. Οδεύουμε προς ένα ή περισσότερα συστήματα τα οποία μάς είναι άγνωστα. Μόνο μία γενιά στις 40 ή 50 έχει την ευκαιρία να βιώσει μια μεταβολή φάσης της ανθρώπινης κοινωνίας, πόσο μάλλον να δημιουργήσει η ίδια τη νέα κοινωνία. Το φάσμα της κατάρρευσης είναι ταυτοχρόνως τρομακτικό και συναρπαστικό.

Σε εποχές μεγάλης αβεβαιότητας για το μέλλον, συχνά ανθεί η νοσταλγία για σταθερότερα κοινωνικά συστήματα του παρελθόντος. Σκεφτείτε τα πλήθη ανθρώπων στη Μέση Ανατολή που επιθυμούν την επιστροφή σε μια φεουδαρχική θεοκρατία ή τους λεγόμενους ‘πριμιτιβιστές’ που θέλουν να ξαναγίνουμε όλοι τροφοσυλλέκτες. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι διαφορετικοί κόσμοι μπορεί να είναι εφικτοί (και πιθανοί), αλλά ορισμένοι απ’ αυτούς είναι χειρότεροι από τον τωρινό. Ευτυχώς, ούτε μια φεουδαρχική θεοκρατία (γιατί είναι υπερβολικά αυταρχική) ούτε μια κοινωνία τροφοσυλλεκτών (γιατί θα σήμαινε το θάνατο του 90% της ανθρωπότητας) είναι πιθανές. Η διασύνδεση είναι τόσο πυκνή και η ύλη και η ενέργεια του συστήματος τόσο μεγάλη (6.6 δισεκατομμύρια άνθρωποι!), που αυτά τα σενάρια είναι ανέφικτα. Η μεταβολή φάσης που πλησιάζει θα μας οδηγήσει σε κάτι νέο, κάτι που δεν έχουμε ξαναδεί.

Μια πιθανή λεκάνη έλξης είναι ο οικο-φασισμός. Μια ελίτ που χρησιμοποιεί σύγχρονα εργαλεία επιτήρησης και ελέγχου θα εγκαθιδρύσει ένα είδος κοινωνικά αυταρχικής παγκόσμιας οικονομίας. Όσοι δεν ανήκουν σ’ αυτήν την ελίτ, θα ζουν σε ένα σύστημα σταθερής κατάστασης από υλική άποψη[6]. Σε μια εποχή με περιορισμένους πόρους, θα επιβληθούν διαχωριστικές γραμμές ανάμεσα στους έχοντες και τους μη-έχοντες, που θα ενισχύονται από το φόβο της αδυναμίας πρόσβασης σ’ αυτούς τους πόρους. Οι διαχωριστικές γραμμές ανάμεσα στους έχοντες και στους μη-έχοντες θα είναι πιο βάναυσες από τις σημερινές. Παίρνουμε μια γεύση αυτού του ελκυστή από τα τεράστια μεταναστευτικά ρεύματα που αναμένεται να ενταθούν καθώς η παγκόσμια οικολογική κρίση προκαλεί μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών. Ο οικο-φασισμός είναι ένας διπρόσωπος εχθρός, επειδή πολλοί υποστηρικτές του χρησιμοποιούν αντικαπιταλιστική ρητορική. Είναι πολύ απίθανο ο οικο-φασισμός να είναι ένας σταθερός ελκυστής – αργά ή γρήγορα θα καταρρεύσει λόγω της κλειστής φύσης του, που περιορίζει τη διασύνδεση. Εντωμεταξύ, όμως, το κόστος για την ανθρωπότητα και τον πλανήτη θα είναι τεράστιο.

Ένας δεύτερος πιθανός ελκυστής είναι αποκεντρωμένες συνεταιριστικές κοινότητες με ψηλό βαθμό διασύνδεσης μεταξύ τους. Αυτό το σύστημα βασίζεται στην παραδοχή ότι τελικά όλοι μοιραζόμαστε την ίδια βιόσφαιρα. Αντίθετα από το φασισμό και, παραδόξως, ομοίως με τον καπιταλισμό, είναι ένα σύστημα του οποίου η δύναμη και η ανθεκτικότητα βασίζεται στην πυκνότητα των συνδέσεών του. Αυτή η μορφή κοινωνικής οργάνωσης παραμένει ανοιχτή, αναζητώντας συνεχώς νέες συνδέσεις και σε αντίθεση με προηγούμενα επαναστατικά κινήματα, δεν ασπάζεται κανενός είδους ντετερμινισμό. Η λογική της αυτονομίας επιτρέπει στα μέρη του συστήματος να βελτιστοποιήσουν τις μεταξύ τους διασυνδέσεις – δηλαδή να συνδεθούν με ανθρώπους, υλικά, τόπους και πάθη, κατά τρόπο που να επωφελούνται τα μέγιστα από τις ροές ενέργειας και ύλης. Η παραγωγή δεν βασίζεται στη λογική της ανάπτυξης, αλλά στην ικανοποίηση συλλογικών αναγκών στη βάση «κοινόκτητων αγαθών» - όπως εξηγεί ο Nick Dyer-Witheford σε άλλο άρθρο αυτού του τεύχους.[7] Η διαδικασία της παραγωγής και οι αποφάσεις που αφορούν σε αυτή γίνονται με άμεση δημοκρατία – κάτι που αυξάνει τη διασύνδεση. Ένα τόσο ευέλικτο σύστημα αυτονομίας, συλλογικότητας και κοινόκτητων αγαθών είναι σε θέση να αντιμετωπίσει την οικολογική κρίση.

Έχουμε λόγους να είμαστε αισιόδοξοι. Η απάντηση στο ερώτημα αν ο καπιταλισμός θα παραμείνει το κυρίαρχο μοντέλο παραγωγής στο τέλος αυτού του αιώνα είναι σχεδόν πάντα αρνητική. Η πορεία του κεφαλαίου δεν μπορεί να συνεχιστεί. Τα πολύπλοκα συστήματα μπορεί να αλλάξουν μέσα σε μια στιγμή. Η παγκόσμια οικολογική κρίση συνήθως είναι αιτία απαισιοδοξίας. Κατά παράδοξο ίσως τρόπο, είναι και πηγή ελπίδας. Οι συνθήκες σήμερα για άμεσες αλλαγές της κοινωνικής οργάνωσης είναι οι καταλληλότερες τα τελευταία 200, ίσως και 500 χρόνια. Φυσικά, δεν μπορούμε να γνωρίζουμε τι μορφή θα έχει αυτό το νέο κοινωνικό σύστημα. Δεν πρέπει πάντως να ξεχνάμε ότι η ελεύθερη βούληση, η ανθρώπινη καινοτομία και δημιουργικότητα είναι οι κρυφές μεταβλητές. Ενέργειες που, εκ πρώτης όψεως φαίνονται μικρές, μπορεί σε υπερσυνδεδεμένες εποχές κρίσιμης αστάθειας να έχουν επιπτώσεις μεγεθυμένες πέρα από κάθε φαντασία.

Ο Kay Summer και ο Harry Halpin εμπλέκονται εδώ και χρόνια με το κίνημα των κινημάτων. Βγάζουν το ψωμί τους κάνοντας επιστημονική έρευνα, μέρος της οποίας αφορά στην κατανόηση μη-γραμμικών συστημάτων και ιδεών. Αυτή είναι η δεύτερη συνεργασία τους πάνω στη μη-γραμμικότητα των κινημάτων. Η πρώτη δημοσιεύτηκε στο Shut them Down!: The G8, Gleneagles 2005 and the Movement of Movements (www.shutthemdown.org). Μπορείτε να έρθετε σε επαφή μαζί τους στις διευθύνσεις kaysmmr@yahoo.co.uk και harry@j12.org

Όλες οι υπογραμμίσεις και οι υποσημειώσεις είναι του μεταφραστή. Ορισμένες υποσημειώσεις γράφτηκαν μετά από επικοινωνία με τους συγγραφείς.

Το κείμενο είναι μετάφραση από το περιοδικό Turbulence

Η μετάφραση έγινε από την ομάδα μετάφρασης του περιοδικού Turbulence στα ελληνικά. Για να διαβάσετε τις υπόλοιπες μεταφράσεις, επισκεφθείτε το χώρο της ομάδας. Αν θέλετε να συμμετάσχετε στη μετάφραση ή να επικοινωνήσετε μαζί μας, στείλτε ένα e-mail στο turbulence-translation@lists.indy.gr

---

[1] Στο πρωτότυπο: complexity theory. Η θεωρία πολυπλοκότητας είναι πιο γνωστή ως θεωρία του χάους. Η θεωρία του χάους περιγράφει τη συμπεριφορά μη-γραμμικών δυναμικών συστημάτων, που είναι πολύ ευαίσθητα σε αλλαγές στις αρχικές τους συνθήκες με αποτέλεσμα η συμπεριφορά τους να μοιάζει τυχαία. Εντούτοις, τα χαοτικά συστήματα είναι ντετερμινιστικά, με την έννοια ότι η μελλοντική συμπεριφορά τους είναι πλήρως καθορισμένη από τις αρχικές τους συνθήκες και τους φυσικούς νόμους. Αυτή η συμπεριφορά ονομάζεται ντετερμινιστικό χάος, ή απλώς χάος.

[2] Το πιο γνωστό παράδειγμα είναι το «φαινόμενο της πεταλούδας»: Το πέταγμα μιας πεταλούδας στη Βραζιλία μπορεί να προκαλέσει ένα τυφώνα στο Τέξας. Το παράδειγμα αυτό δείχνει ότι η συμπεριφορά του καιρού, ενός κατεξοχήν μη-γραμμικού συστήματος, είναι ιδιαίτερα ευαίσθητη σε αλλαγές στις αρχικές συνθήκες.

[3] Οι συγγραφείς αναφέρονται στις σχολές του κεϋνσιανισμού και του νεοφιλελευθερισμού. Ο κεϋνσιανισμός είναι το καπιταλιστικό μοντέλο στο οποίο η κρατική παρέμβαση (πχ. με μεγάλα έργα υποδομής) μειώνει την ανεργία, βοηθά στην αναδιανομή του πλούτου και αμβλύνει τις οικονομικές ανισότητες που προκαλεί η άναρχη καπιταλιστική ανάπτυξη. Πολλοί πιστεύουν ότι ο κεϋνσιανισμός υιοθετήθηκε από την οικονομική ελίτ μετά τη Οκτωβριανή Επανάσταση, ως μια κίνηση τακτικής υποχώρησης προς τις κατώτερες τάξεις που εξεγείρονταν διαρκώς από τα μέσα του 19^ου αιώνα. Καθώς ο καπιταλισμός εδραιώθηκε στη Δύση μετά το 2^ο ΠΠ, ο κεϋνσιανισμός άρχισε να δίνει τη θέση του στο νεοφιλελευθερισμό, δηλαδή το σαρωτικό περιορισμό του κράτους προς όφελος του ιδιωτικού τομέα (πρώτα στη Χιλή του Πινοτσέτ τη δεκαετία του ’70 κι ύστερα στην Αγγλία και στις ΗΠΑ επί Θάτσερ και Ρέιγκαν). Με την πτώση της ΕΣΣΔ, ο νεοφιλελευθερισμός γνώρισε μεγάλη άνθηση αλλά σήμερα αμφισβητείται έντονα, όπως φαίνεται από την αποτυχία του ΔΝΤ, την απόρριψη του μοντέλου από πολλά κράτη της Ν. Αμερικής και την άνοδο του διεθνούς αντι-παγκοσμιοποιητικού κινήματος.

[4] Ένας απλός ορισμός της εντροπίας είναι «το μέτρο της αταξίας ενός συστήματος». Ο 2^ος νόμος της θερμοδυναμικής λέει ότι η συνολική εντροπία ενός κλειστού συστήματος αυξάνει με την πάροδο του χρόνου. (Αν δεν τακτοποιείς το δωμάτιό σου, έχει την τάση να γίνεται όλο και πιο ακατάστατο.)

[5] Η ενέργεια παρέχεται από τη χημική ενέργεια των μυών του παιδιού που κάνει κούνια, ή την κινητική ενέργεια κάποιου που το σπρώχνει. Και στις δύο περιπτώσεις το σύστημα μεταβαίνει από μια θέση στατικής ισορροπίας σε μια θέση δυναμικής ισορροπίας.

[6] Φανταστείτε ένα αυταρχικό σύστημα με μηδενική ανάπτυξη, που όμως εξασφαλίζει τα προς το ζην. Η ελίτ επιχειρεί να διαμορφώσει μια κατώτερη τάξη σταθερή, ομοιόμορφη και ολιγαρκή.

[7] Απόσπασμα από το σχετικό άρθρο: Αν το κύτταρο του καπιταλισμού είναι το εμπόρευμα, τότε η κυτταρική μορφή μιας μετακαπιταλιστικής κοινωνίας είναι το κοινόκτητο αγαθό. Το εμπόρευμα παράγεται με σκοπό να πουληθεί, ενώ το κοινόκτητο αγαθό παράγεται ή διατηρείται με σκοπό να μοιραστεί. Κοινόκτητα αγαθά νοούνται στη σφαίρα της οικολογίας (νερό, ατμόσφαιρα, ιχθυότοποι, δάση), στη σφαίρα της κοινωνίας (δημόσια πρόνοια, υγεία, παιδεία κ.ο.κ) και στη σφαίρα της δικτύωσης (πρόσβαση στα μέσα επικοινωνίας).

Πληγές του παρόντος δυνάμει πλούτος

Ο μύθος των κοινωνικών δεσμών/Generation-X,
του André Gorz

μετάφραση αποσπάσματος: Μάνος Κορνελάκης

O μύθος των κοινωνικών δεσμών

Ζούμε την εξάλειψη ενός συγκεκριμένου τύπου κοινωνίας κι ενός τρόπου να ανήκουμε σ' αυτήν: ομιλώ γι' αυτό που ο Michel Aglietta αποκάλεσε "κοινωνία της μισθωτής εργασίας" και η Hannah Arendt "κοινωνία της εργασίας" (Arbeitsgesellschaft). Η "εργασία" μέσω της οποίας επερχόταν η κοινωνικοποίηση δεν ήταν ποτέ η εργασία με την ανθρωπολογική ή τη φιλοσοφική της έννοια. Δεν μιλούσαμε για το μόχθο του χωρικού που οργώνει το χωράφι του, ούτε για εκείνον του συγγραφέα που δουλεύει το κείμενό του, ή του μουσικού που σκαλίζει το πιάνο του.
Αυτό που αποτελεί στις μέρες μας είδος προς εξαφάνιση είναι η αφηρημένη εργασία, η εργασία αυτή καθ' εαυτή: μετρώμενη, ποσοτικά προσδιορίσιμη, ανεξάρτητη από το πρόσωπο που την εξασκεί, ικανή για αγορά και πώληση στην "αγορά εργασίας", με μια φράση δηλαδή, η εξαργυρώσιμη εργασία ή η εργασία-εμπόρευμα, που ανακαλύφτηκε και επιβλήθηκε με ιδιαίτερη δυσκολία και δια της βίας από τον βιομηχανικό καπιταλισμό στα τέλη του δεκάτου ογδόου αιώνα κι εντεύθεν.(1)

Ακόμη και στον κολοφώνα της κοινωνίας που εφήρμοσε την μισθωτή εργασία και παρά τις όψιμες εξιδανικεύσεις της, η μισθωτή εργασία δεν απετέλεσε ποτέ πηγή ολοκλήρωσης και "κοινωνικής συνοχής". Οι κοινωνικοί δεσμοί που σφυρηλατήθηκαν ανάμεσα στα άτομα ήταν αφηρημένοι και ασθενείς. Εισήγαγε μεν οπωσδήποτε τα άτομα στην εργασιακή διαδικασία της κοινωνίας, στις κοινωνικές σχέσεις της παραγωγής, αλλά αυτό έγινε τρόπον τινά με τη μορφή των στενά συναρμολογούμενων και λειτουργικά εξειδικευμένων εξαρτημάτων μιας υπερ-μηχανής.

Μέσα στο πλαίσιο του κοινωνικού ντετερμινισμού, ο μόχθος κανονικοποιήθηκε, ορίστηκαν δικαιοδοσίες και νομιμοποιητικό πλαίσιο υπό το καθεστώς μιας προκαθορισμένης εκπαιδευτικής αντίληψης, με γνώσεις πιστοποιούμενες και κοστολογούμενες, με αποτέλεσμα μιαν εργασία που αντιστοιχούσε στις αντικειμενικές λειτουργικές απαιτήσεις ενός οικονομικού μηχανισμού. Ετσι στήθηκε η κοινωνία-σύστημα που παρείχε στον καθένα την αίσθηση της χρησιμότητας ανεξαρτήτως προσωπικών προθέσεων: αντικειμενική χρησιμότης, απρόσωπη, επικυρούμενη δια του μισθού και των "συνακολούθων αυτού κοινωνικών δικαιωμάτων". Δικαιώματα που σε κάθε περίπτωση δεν αφορούν στο πρόσωπο του εμμίσθου αλλά στην λειτουργία -αυτή καθαυτή αδιάφορη- που η συγκεκριμένη δουλειά τυχόν επιτελεί μέσα στην παραγωγική διαδικασία.
"Τί σημασία έχει η εργασία.. το θέμα είναι να έχει κανείς δουλειά. Δουλειά να είναι κι ότι νάναι."
Αυτό ήταν κατ' ουσίαν το ιδεολογικό μήνυμα της κοινωνίας της μισθωτής εργασίας: ..μη νοιάζεστε και πολύ γι' αυτό που κάνετε, αρκεί να πέφτει ο μισθός στο τέλος του μήνα.
Ενάντια στην ιδεολογία της εμπορευματοποιημένης εργασίας δίχως αξιοπρέπεια, ούτε ενδιαφέρον, χωρίς εγγενές νόημα, ενάντια στον καταναγκασμό και την καταπίεση που έγιναν το μέσο και το αντίτιμο της πρόσβασης στην καταναλωτική κοινωνία της αφθονίας, ξεσηκώθηκαν με κλιμακούμενη ένταση οι εργάτες των εργοστασίων, οι υπάλληλοι των γραφείων και των υπηρεσιών στους οποίους εφαρμόστηκε ο Φορντισμός-ταιηλορισμός (Taylorized Fordism).

Όσο για κοινωνική ολοκλήρωση και συνοχή, ούτε λόγος! Ακόμη και στην ακμή της η κοινωνία της μισθωτής εργασίας σπαρασσόταν διηρεμένη αέναα σε ανταγωνιστικές τάξεις. Κατ' ουσίαν οι εργάτες δεν ήταν μέλη της κοινωνίας, αλλά μέλη της τάξης τους, του συνδικάτου, της εργατικής τους κολεκτίβας. Σ' αυτό το πλαίσιο και μέσω των αγώνων για να μεταμορφώσουν την εργασία, τη ζωή και την κοινωνία, αντλούσαν τα στοιχεία μιας "ταυτότητας", την τιμή, τον πολιτισμό και τη συνοχή τους. Ενάντια σ' αυτή τη συνοχή, την ταξική τους οργάνωση, ενάντια στην ίδια τους την ταυτότητα, το "κεφάλαιο" επινόησε το απόλυτο όπλο: την απορρύθμιση, την εξατομίκευση των συμβάσεων, την κατάργηση της μονιμότητας, τη μαζική κατάργηση θέσεων, την ανασφάλεια για όλους.

"Φόβος και τρόμος!" Το ιδεολογικό μήνυμα άλλαξε:
Από "τί σημασία έχει τι δουλειά κάνεις, αρκεί να πέφτει ο μισθός στο τέλος του μήνα", έγινε: "Τί σημασία έχει πόσα παίρνει κανείς, αρκεί να μην είναι άνεργος". Με άλλα λόγια, να είστε έτοιμοι για κάθε υποχώρηση, εξευτελισμό, υποταγή, ανταγωνισμό κι εν τέλει προδοσία, χάρη μιας θέσης εργασίας, αφού.. "όποιος χάνει τη δουλειά του χάνει τα πάντα". Αυτό είναι, αν όχι το κοινό αίσθημα της κοινωνίας, τουλάχιστον το μήνυμα του κυρίαρχου λόγου. Υπερθεματίζει ως προς την εργασία, ανάγοντάς την σε "αγαθό" που μάλιστα τείνει να φαντάζει σαν είδος πολυτελείας, κάτι που κανείς ΕΧΕΙ ή δεν ΕΧΕΙ, κι όχι σαν κάτι που ΚΑΝΕΙ ένας άνθρωπος αφιερώνοντας εκεί τις δυνάμεις και τον χρόνο του.
"Αγαθό" λοιπόν, για την "απόκτηση" του οποίου απαιτούνται θυσίες. "Αγαθό" για την "δημιουργία" του οποίου -προσοχή, διότι στο εξής, δεν είναι η εργασία που παράγει τον πλούτο, αλλά ο πλούτος (των εχόντων) που "δημιουργεί θέσεις εργασίας" - επομένως, οι "δημιουργοί των θέσεων εργασίας" δηλαδή οι εργοδότες, τα αφεντικά, οι επενδυτές, οι επιχειρήσεις, δικαιούνται πάσας ενθάρρυνσης και της αναγνώρισης της προσφοράς τους εκ μέρους του έθνους με επιχορηγήσεις, διευκολύνσεις και φοροελαφρύνσεις. Η εργασία είναι αγαθό. Η δουλειά για όποιον την έχει, είναι προνόμιο. Ένα προνόμιο μάλιστα όλο και πιο σπάνιο, γιατί όπως λέγεται "δεν υπάρχουν πλέον δουλειές σήμερα". Άρα, ό, τι προσόντα και να διαθέτει κανείς, δεν μπορεί να ξέρει τι του ξημερώνει.

Απίστευτος δόλος: δεν υπάρχει και δεν θα υπάρξει ποτέ ξανά "αρκετή εργασία" (καλά αμειβόμενη, σταθερή, πλήρους απασχόλησης) για όλους, αλλά η κοινωνία - δηλαδή, για την ακρίβεια το κεφάλαιο - που δεν χρειάζεται και θα χρειάζεται όλο και λιγότερο την εργασιακή συνεισφορά όλων μας, διατυμπανίζει σε κάθε περίπτωση ότι η εργασία είναι απαραίτητη, όχι βέβαια για την κοινωνία, αλλά για μας. Κάνει λοιπόν η "κοινωνία" το παν, ξεπερνά μερικές φορές και τον εαυτό της, προκειμένου να εφεύρει, να παρέχει, να δημιουργήσει θέσεις εργασίας, μιας εργασίας που στην πραγματικότητα της είναι περιττή, αλλά την οποία σημειωτέον, έχουμε εμείς απόλυτη ανάγκη.

Απίθανη αντιστροφή: δεν είναι ο εργαζόμενος/εργαζόμενη που προσφέρουν στο κοινωνικό σύνολο, αλλά η κοινωνία που προσφέρει σε όλους μας τη "δυνατότητα" της εργασίας, εν είδει "παροχής" με την οποία μας εξασφαλίζει αυτό το "πολύτιμο αγαθό", την εργασία, ώστε να αποφευχθεί η οδυνηρή κατάσταση "στέρησης" στην οποία περιέρχονται οι μη έχοντες εργασία. Είναι η ίδια κοινωνία που εκπλήσσεται και δυσανασχετεί όταν όσοι έχουν το "προνόμιο" μιας δουλειάς υψώνουν απαιτήσεις - οι αχάριστοι - ή φτάνουν στο σημείο να απορρίπτουν πλήρως τις εργασιακές τους συνθήκες, οι οποίες, ειρήσθω εν παρόδω, εντατικοποιούνται διαρκώς, ενώ οι μισθοί συμπιέζονται.

Ποτέ άλλοτε δεν διαφημίστηκε, δεν διακηρύχτηκε, δεν αναμασήθηκε τόσο αναίσχυντα η ιδεολογία της εργασίας-αξίας και ποτέ άλλοτε η επικυριαρχία του κεφαλαίου και των επιχειρήσεων στη διαμόρφωση των εργασιακών όρων δεν ήταν περισσότερο αδιαμφισβήτητη.
Ποτέ άλλοτε δεν προβλήθηκε με τέτοια εμμονή η λειτουργική "αναγκαιότητα" και το "αναντικατάστατον" της εργασίας ως πηγή σφυρηλάτησης των "κοινωνικών δεσμών", εξασφάλισης "κοινωνικής συνοχής", επίτευξης της "κοινωνικοποίησης" των ατόμων και της ευρύτερης "κοινωνικής ολοκλήρωσης", στήριξης της "ταυτότητας του ατόμου" και δημιουργίας νοήματος, ποτέ άλλοτε όπως τώρα που στην πραγματικότητα η εργασία αδυνατεί να υπηρετήσει οποιονδήποτε από τους διαφημιζόμενους σκοπούς. Αδυνατεί επίσης ν' ανταποκριθεί σε οποιαδήποτε από τις πέντε δομικές λειτουργίες που ανέδειξε η Marie Yahoda στην κλασική πλέον μελέτη της για τους ανέργους του Marienthal, αρχές δεκαετίας '30. Η αβέβαιη εργασία, είτε με τη μορφή ειδικών συμβάσεων ή με άλλες μορφές απορρύθμισης, ευέλικτη από κάθε άποψη και βέβαια ως προς τα ωράρια και την αμοιβή, έχει πάψει να εγγράφει τους εργαζόμενους σε κάποια συλλογικότητα, έπαψε δε να δομεί τον καθημερινό χρόνο, τις εβδομάδες, τα έτη, τις περιόδους της ανθρώπινης ζωής. Εν τέλει, η εργασία αυτή δεν αποτελεί το θεμέλιο πάνω στο οποίο θα μπορούσε κανείς να κτίσει το μέλλον του.

Η πολυπόθητη κοινωνία των ευκαιριών, μέσα στην οποία καθένας θα εύρισκε τη θέση του και θα μπορούσε να θέσει στόχους, να είναι χρήσιμος και να "χαίρει ασφαλείας" -η κοινωνία της εργασίας- είναι νεκρή. Η κεντρικότητα του θέματος της εργασίας είναι ένα φάντασμα και η εμμονή μας σε αυτό θυμίζει τις περιπτώσεις ανθρώπων που παραπονούνται για πόνο σε ένα ακρωτηριασμένο μέλος. Ζούμε σε μια κοινωνία όπου η εργασία-φάντασμα ζει και βασιλεύει παρά την εξάλειψή της, χάρι στις έμμονες αντιδράσεις και τις επικλήσεις εκ μέρους όσων συνεχίζουν να την βλέπουν σαν τη μόνη σωτηρία, αδυνατώντας να φανταστούν άλλο μέλλον από την επιστροφή στο παρελθόν. Είναι δε αυτοί που εκ των πραγμάτων κάνουν το μεγαλύτερο κακό, αφού τείνουν να μας πείσουν πως χωρίς "δουλειά" δεν υπάρχει μέλλον ούτε κοινωνικότητα, καμιά ακτίνα ζωής κι ελπίδα αυτοπραγμάτωσης. Η επιλογή γι' αυτούς τίθεται με όρους "δουλειά ή χάος", ενσωμάτωση στην κοινωνία της εργασίας ή αποκλεισμός, συγκρότηση κοινωνικής ταυτότητας μέσα από τη δουλειά, ή, πτώση του ατόμου στην "απώλεια" της ανυπαρξίας.
Καταφέρνουν να μας πείσουν πως αξίζει, είναι φυσιολογικό τέλος πάντων, αν όχι επιβεβλημένο, για τον καθένα να "επιθυμεί διακαώς" αυτό ακριβώς που δεν υπάρχει και που εκ των πραγμάτων δεν θα αποτελέσει ποτέ ξανά είδος εν επαρκεία για όλους, δηλαδή: "μια αμειβόμενη εργασία σταθερής απασχόλησης", μοναδική "οδός σύγχρονης πρόσβασης στην κοινωνική και την προσωπική ταυτότητα", "μοναδική δυνατότητα αυτοπροσδιορισμού και νοηματοδότησης της διαδρομής του καθενός(2)".

Οι αδιάκοπες επικλήσεις στο όνομα της εργασίας συντηρούν σε μεγάλο βαθμό εν ζωή παραδείγματα προ πολλού παρωχημένα. Έτσι, παραμένουν "φυσιολογικές" και μοιάζουν δίκαιες ποικίλες προσδοκίες που είναι στην πράξη εκτός τόπου και χρόνου. Καταδικάζονται δε στην απαγοήτευση και την απάθεια πολλοί που βλέπουν τις "δίκαιες" προσδοκίες τους να καταβαραθρώνονται. Ενδυναμώνεται, τοιουτοτρόπως, η κυβερνοστρατηγική του κεφαλαίου που - προκειμένου να επιβάλει "ευελιξία", μη μονιμότητα και ειδικές συμβάσεις, προκειμένου να εξατομικεύσει, να επιλέξει κατά το συμφέρον, να αυξήσει την παραγωγικότητα και τις αποδόσεις, να μειώσει τις αμοιβές και το προσωπικό - χρειάζεται και με το παραπάνω το χέρι βοηθείας που τείνει ο χορός όσων ψέλλουν ακατάπαυστα τις αρετές της δουλειάς και την οργανική της σημασία στην κοινωνία. Είναι σαφές πως πρέπει όλοι να συνεχίσουν να επιθυμούν "διακαώς" αυτό που οι επιχειρήσεις δεν μπορούν να διαθέσουν παρά μόνο σε ολίγους: ώστε ο ανταγωνισμός όλων εναντίον όλων στο χώρο της αγοράς εργασίας να ναρκοθετεί διαρκώς τις όποιες απαιτήσεις, προάγοντας την ευπροσήγορη υποταγή εκείνων των ολίγων "προνομιούχων" που έχουν την τιμή να βρίσκονται στην υπηρεσία της επιχείρησης.

Όσοι εγκλωβίζουν την "κοινή γνώμη" σ' ένα όνειρο εξωπραγματικών προσδοκιών, ωθούν τους ανθρώπους να επιθυμούν φαντάσματα. Μέσα από στερεότυπες παρερμηνείες της τρέχουσας κατάστασης, που δεν άπτονται διόλου των πραγματικοτήτων τις οποίες καμώνονται ότι αναλύουν, τροφοδοτούν τους διάφορους μανιχαϊσμούς, ανακαλύπτουν αποδιοπομπαίους τράγους και στρώνουν τον δρόμο για ιδέες και πρακτικές πρωτοφασιστικές.
Θα μπορούσε κάποιος ν' αντιτείνει πως η κοινή γνώμη, δεδομένων και των εκάστοτε σφυγμομετρήσεων, δεν είναι έτοιμη να ακούσει κάτι διαφορετικό. Απέχουμε πολύ ακόμη από το όραμα μιας ζωής όπου η εργασία δεν θ' αποτελούσε κεντρικό θέμα. Με λίγα λόγια, η ιδεολογία τύπου "δουλειά ή χάος" μιλά τη γλώσσα της πλειονότητας των ανθρώπων και οποιαδήποτε θεωρία άλλου τύπου ενδιαφέρει περιθωριακά στοιχεία και κάποιους "ουτοπιστές".

Μυστήρια επιχειρηματολογία που όχι μόνο σφάλλει (θα το δούμε προσεχώς) αλλά καταλήγει να υποστηρίζει και την άποψη πως όταν η πλειονότητα επιμένει για παράδειγμα ότι η γη είναι επίπεδη, οφείλουμε να επικροτούμε αυτή τη δοξασία αποκρύπτοντας κατά το δυνατόν τις αποδείξεις περί του αντιθέτου.
Μυστήρια επιχειρηματολογία που βολεύει τους κυρίαρχους του παιχνιδιού εφόσον λειτουργεί κατασταλτικά, είτε αγνοώντας ή εμποδίζοντας ποικιλοτρόπως και με λογοκρισία κάθε απόπειρα εμβάθυνσης στο πρόβλημα που δεν τίθεται στην ουσία του όσο αναρωτιόμαστε κατά πόσον τα άτομα είναι ικανά, έτοιμα, ώριμα για μια κοινωνία και για μια ζωή που δεν θα περιστρέφεται γύρω από την απασχόληση.
Αντίθετα, τα καίρια ερωτήματα είναι άλλα: πώς μπορούμε να θέσουμε τις βάσεις για μια άλλη ζωή και την άλλη κοινωνία που για να γίνει εφικτή χρειάζονται από τώρα τολμηρά πειράματα μεγάλης κλίμακας, πρότυπες πρακτικές και αγώνες, εναλλακτικοί τρόποι συνεργασίας, παραγωγής, κατοικίας. Ανάληψη ευθύνης μέσα από την αυτο-οργάνωση για τις συλλογικές μας ανάγκες. Αποτελεί καίριο ερώτημα: πώς ο φόβος μην πέσουμε στη μαύρη τρύπα της "μη κοινωνίας" και υποστούμε ατομικό εκμηδενισμό, είναι δυνατόν να γαληνέψει μέσα από κοινές πρακτικές που δημιουργούν και φέρνουν στο προσκήνιο νέες μορφές αλληλεγγύης. Αντί να υπομένουμε τις αναταράξεις από τις νέες τεχνολογίες, τη μείωση του χρόνου εργασίας, την απορρύθμιση της απασχόλησης και την αβεβαιότητα που προκύπτει, το ερώτημα είναι πώς θα μπορέσουμε να πάρουμε συλλογικά την κατάσταση στα χέρια μας, πώς θα αποκτήσουμε την πρωτοβουλία και τον έλεγχο, ώστε οι στρατηγικές μεθοδεύσεις του κεφαλαίου, να γίνουν μπούμερανγκ για όσους τις εκπορεύουν και γόνιμο πεδίο νέων ελευθεριών.
Και πρέπει να δούμε πώς θα εξασφαλιστεί για όλους ένα σταθερό εισόδημα όσο η εργασία γίνεται όλο και λιγότερο σταθερή.

Generation Χ / η βωβή επανάσταση

Η απόλυτη μη-κοινωνία είναι αυτή που μας αφαιρεί κάθε δυνατότητα να οραματιστούμε και να επιθυμήσουμε το ξεπέρασμα της κοινωνίας της εργασίας που αποσυντίθεται. Το πρόβλημα τοποθετείται στην κόψη του ξυραφιού ανάμεσα στην πολιτική και τον πολιτισμό. Χρειάζεται να αλλάξουν οι νοοτροπίες ώστε να δοθεί η δυνατότητα στην οικονομία και την κοινωνία να αλλάξουν. Αντιστρόφως, η αλλαγή των νοοτροπιών, η πολιτισμική αλλαγή, απαιτούν με τη σειρά τους την διερμήνευση και τη σταδιακή πραγμάτωση μέσω πρακτικών και μέσω μιας πολιτικής μεθόδευσης που θα επιτρέψει την κλιμάκωση της προσπάθειας, που θα εκφραστεί πλέον από συλλογικότητες ικανές να κάνουν τη διαφορά στο δημόσιο χώρο. Όσο η αλλαγή νοοτροπίας δεν βρίσκει δημόσια και συλλογική έκφραση, παραμένει περιθωριακό φαινόμενο, που δύναται να αγνοηθεί από τα κέντρα εξουσίας, ως απόκλιση δίχως νόημα.

Εδώ, λοιπόν, σ' αυτό το επίπεδο τοποθετείται το πρόβλημα και η επείγουσα δουλειά που πρέπει να γίνει. Γιατί σε αντίθεση με όσα διατείνεται ο κυρίαρχος λόγος, η αλλαγή νοοτροπιών έχει ήδη λάβει χώρα. Αυτό που λείπει με τρόπο ιδιαίτερα ωμό, είναι η δημόσια μετάφραση του νοήματος αυτής της αλλαγής, καθώς και του λανθάνοντα ριζοσπαστισμού που κρύβει. Όμως η "μετάφραση" δεν μπορεί να προκύψει αυθόρμητα σαν απόρροια της συλλογικής ευφυίας. Προϋποθέτει "πρακτικούς τεχνοσόφους" (techniciens du savoir pratique/ αυτούς που ο Σαρτρ ονόμαζε "οργανικούς διανοητές" ενός κινήματος εν γεννήσει) ικανούς να αποκρυπτογραφούν το νόημα μιας πολιτισμικής μετάλλαξης, επικεντρώνοντας την προσοχή όλων στα θέματα κατά τέτοιο τρόπο που ο καθένας να μπορέσει να αναγνωρίσει τις κοινές μας αναζητήσεις.
Για να επιτύχει ένα τέτοιο μεταφραστικό έργο, ο κάθε παρατηρητής- διερμηνεύς οφείλει να μπορεί να έρχεται σε ρήξη με τα ερμηνευτικά/πολιτισμικά στερεότυπα και να διεισδύει σε ένα επίπεδο συνείδησης τουλάχιστον εφάμιλλο εκείνου των περισσότερο ευαισθητοποιημένων υποκειμένων των οποίων αποπειράται να διερμηνεύσει την εμπειρία.

Ως εκ τούτου, τα αποτελέσματα των δημοσκοπήσεων δεν έχουν καμμία αξία όσο δεν έχει προηγηθεί η απαραίτητη διερμηνεία που θα θεματοποιήσει με τρόπο ουσιαστικό τα ζητήματα, θέτοντας τα μεγάλα ερωτήματα σε δημόσια θέα. Είναι το παλαιό πρόβλημα του ερμηνευτικού κύκλου: δεν κατανοούμε παρά αυτό που ήδη γνωρίζουμε και δεν γνωρίζουμε άλλο εκτός από αυτό που είμαστε ικανοί να καταλάβουμε. Όσο αντιλαμβανόμαστε και διερμηνεύουμε το καινούργιο μέσα από ερμηνευτικά σχήματα (Deutungsmuster) και πολιτισμικά στερεότυπα άλλων εποχών, παραμένουμε τυφλοί μπροστά σε αυτά ακριβώς τα στοιχεία που αποτελούν νεωτερισμούς. Αν ερμηνεύουμε τη βούληση για αυτονομία μέσα από παραδείγματα κοινωνικού κονφορμισμού, δεν πρόκειται να διαπιστώσουμε άλλο από αποκλίσεις, εσωστρέφεια και εγωισμό. Μόνο ένα υποκείμενο με αναπτυγμένη αυτοσυνειδησία δύναται να αναγνωρίσει, να καταλάβει και να μεταφράσει το έργο χειραφέτησης άλλων υποκειμένων καθώς και την προσπάθειά τους να αυτοπροσδιοριστούν δημιουργικά.

Σε μια εποχή που οι καθιερωμένες αξίες χάνουν την εγκυρότητά τους και οι κοινωνικοί και επαγγελματικοί "ρόλοι", δεδομένου του προσωρινού χαρακτήρα, της πλαστικότητας και της αστάθειας που τους χαρακτηρίζει, αδυνατούν να προσδώσουν ισχυρή κοινωνική "ταυτότητα" στα άτομα, μόνο μια ερμηνευτική του υποκειμένου επιτρέπει στην κοινωνιολογία να αποκρυπτογραφήσει την δίψα όσων επιζητούν αδιάκοπα τον αυτοπροσδιορισμό και την κατά το δυνατόν νοηματοδότηση της ύπαρξής τους(3). Οι πρωταγωνιστές λοιπόν (με την ετυμολογική έννοια) είναι εκείνοι κι εκείνες που αντί να εκλιπαρούν μάταια την κοινωνία για ένα "κοινωνικό ρόλο" που θα τους επέτρεπε να δώσουν διέξοδο στην νοσταλγία τους για κάποια ταυτότητα, εμπλέκονται αυτόκλητα σε διαδικασίες παραγωγής κοινωνικότητας, εφευρίσκοντας καθημερινά την αλληλεγγύη. Οι πρωταγωνιστές είναι εκείνοι που κοινωνικοποιούνται αναζητώντας αδιάκοπα τον υπαρκτό ή τον δυνάμει κοινό τόπο που μπορεί να αποτελέσει βάση σύγκλησης(4). Εκείνοι κι εκείνες που αντί να υπομένουν την μεταβατική κατάσταση χωρίς ορίζοντα που τους σερβίρεται, αποπειρώνται να εδραιώσουν εδώ και τώρα την αυτόνομη βούλησή τους για μια καλύτερη ζωή, ελευθερίας και αλληλεγγύης είναι οι "αφανείς ήρωες της εργασιακής αβεβαιότητας"(5), "οι πρωτοπόροι του ιδίου χρόνου"(6) οι οποίοι με την "καθημερινή τους αντίσταση στην οικονομίστικη λογική, αναδεικνύουν ερωτήματα και απαντήσεις, προθέσεις και μεθοδεύσεις, οικοδομώντας έμπρακτα μια πολιτική της καθημερινότητας που θεμελιώνεται στην ελευθερία της δράσης και την δυνατότητα αυτο-οργάνωσης η οποία προωθεί την αυτονομία"(7).

Σε μια πρώτη θεώρηση, οι ανοιχτές συνεντεύξεις και η αποτύπωση βιωματικής εμπειρίας (case histories/ tranches de vie) φανερώνουν καλύτερα τις πολιτισμικές μεταλλάξεις που λαμβάνουν χώρα, αλλαγές που αποτυγχάνουν να καταδείξουν οι δημοσκοπήσεις. Ετσι θα αντληθούν θεματικοί άξονες κι ερμηνευτικά φίλτρα. Τέτοιου τύπου ήταν η εργασία που πραγματοποίησε στις ΗΠΑ ο Yankelovich(8), με βάση την οποία εμπνεύστηκε τη δική του μεγάλη διεθνή έρευνα ο Rainer Zoll(9).
Ο Καναδός συγγραφέας Douglas Coupland, σε ένα βιβλίο του που έγινε διεθνής επιτυχία, κινούμενος κάπου ανάμεσα στη δημοσιογραφική έρευνα και το μυθιστόρημα, είχε αποκαλύψει αυτό που ονόμασε Generation X, δηλαδή μια γενιά νέων που "αρνούνταν να πεθάνουν στα 30 και να περιμένουν να ενταφιαστούν στα 70". Κατά τον ίδιο τρόπο οι νέοι της Γερμανίας που συμμετείχαν στην έρευνα, αρνούνται να υπηρετήσουν σταθερά οποιαδήποτε από τις θέσεις εργασίας που τους αναλογούν, αφού διαπιστώνουν ότι καμμιά από αυτές τις θέσεις δεν έχει "αρκετή ουσία" ώστε να αφιερώσουν εκεί τις δυνάμεις τους. Προτιμούν λοιπόν να παραμένουν διαθέσιμοι, περνώντας από μια πρόσκαιρη δουλειά τύπου Μακντόναλντ σε μια άλλη, διατηρώντας πάντα για τον εαυτό τους το μέγιστο δυνατό χρόνο κατά τον οποίο να επιδοθούν στις αγαπημένες δραστηριότητες της "φυλής" τους.

A.G.

(Τo απόσπασμα προέρχεται από το βιβλίο του André Gorz, Misères du présent Richesses du possible /Πληγές του παρόντος Δυνάμει πλούτος, Galilée, collection/συλλογή débats, dirigée par/υπό τη διεύθυνση του Michel Delorme, 1997)

---

(1) Για περισσότερες λεπτομέρειες δες κεφ. "Η ανακάλυψη της εργασίας", στο βιβλίο του A. Gorz "Μεταμορφώσεις της εργασίας", σσ. 25-27.
(2) Renaud Sainsaulieu, "Ποιό είναι το μέλλον της εργασίας;" Esprit, Δεκέμβριος 1995
(3) Rainer Zoll, Nouvel individualisme et solidarité quotidienne, Paris, Kimé, 1992 (Alltagssolidarität un Individualimus, Zum soziokulturellen Wandel, Frankfurt-am-Main, Suhrkamp, 1993).
(4) Επιφυλάσσομαι να θίξω το ζήτημα περισσότερο εκτεταμένα όταν αναφερθώ στον Alain Touraine και την "κοινωνιολογική παρέμβαση" (la intervention sociologique).
(5) Paul Grell, Anne Wéry, Héros obscurs de la précarité, Paris, La Harmattan, 1993.
(6) Karl H. Hörnig, Annette Gerhard, Mathis Michailow, Zeitpioniere. Flexible Arbeitszeiten, neuer Lebensstil, Frankfurt-am-Main, Suhrkamp, 1990.
(7) P. Grell, A. Wéry, op. cité (ibid/ο.π.), p.164
(8) Daniel Yankelovich, Νέοι Κανόνες- Ψάχνοντας την αυτοπραγμάτωση σε ένα κόσμο σε πλήρη σύγχυση, New York, 1990. Μεγάλη έρευνα που πραγματοποιήθηκε από τον αναφερθέντα το 1990 έδειξε ότι 58% των νέων από 18-29 είχαν τη γνώμη πως δεν αξίζει "παρά μόνο εντελώς προσωρινά, να κάνεις μια δουλειά που δεν σε ικανοποιεί απόλυτα".
(9) Rainer Zoll, Nicht so wie unsere Eltern (Οχι όπως οι γονείς μας), Opladen, Westdeutscher Verlag, 1989.

((i)) Indymedia :: Athens

Για την 90η επέτειο της Οκτωβριανής Επανάστασης

ΔΕΝ ΕΧΕΙ ΠΑΨΕΙ ΝΑ ΣΥΓΚΛΟΝΙΖΕΙ

ΤΟ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΚΟΣΜΟ…

Αναδημοσίευση άρθρου του Χ.Μπίστη από το τελευταίο (Νοέμβρης 2007) "Κόκκινο Δελτίο" του ΕΚΚΕ

Έχει περάσει πάνω από μιάμιση δεκαετία απ’ την κατάρρευση των εκφυλισμένων καθεστώτων του λεγόμενου «υπαρκτού σοσιαλισμού», και όμως , οι κυρίαρχοι του σημερινού κόσμου ακόμα δεν έχουν πάψει να προσπαθούν, με κάθε μέσο και καθημερινά, να μας πείσουν πως ο επαναστατικός ξεσηκωμός των κατώτερων και πιο καταπιεσμένων τάξεων της κοινωνίας, η συγκρότησή τους σε αυτόνομη κοινωνική και πολιτική δύναμη, η ανατροπή των καταπιεστών και εκμεταλλευτών τους, η κατάχτηση της εξουσίας και οι τιτάνιες προσπάθειές τους για την οικοδόμηση μιας κοινωνίας χωρίς καταπίεση και εκμετάλλευση, δεν ήταν παρά μια στραβοτιμονιά, ένα «λάθος της ιστορίας» καταδικασμένο από μιας αρχής να αποτύχει.

90 χρόνια μετά από εκείνο τον Οκτώβρη που συγκλόνισε τον κόσμο, δεκάδες συγκεντρώσεις και συζητήσεις πραγματοποιούνται στη χώρα μας, χιλιάδες αντίστοιχες εκδηλώσεις σε όλο τον πλανήτη, αλλεπάλληλα αφιερώματα στον επαναστατικό αλλά και τον αστικό τύπο, προσπαθούν να τιμήσουν και αξιοποιήσουν για το σήμερα, η τρέμοντας ακόμα τόσα χρόνια μετά, τα μηνύματά του, να τα συκοφαντήσουν, να τα θολώσουν να τα κάνουν ακίνδυνα. Και έχει τεράστια σημασία για όσους τοποθετούνται κοινωνικά και πολιτικά απ’ τη μεριά της εργατικής τάξης και των λαών, στην προσπάθειά τους να δουν κριτικά και αυτοκριτικά την πορεία της επανάστασης, όχι μόνο να αποκαλύψουν αδυναμίες και λάθη, αλλά και να μη μηδενίσουν κοσμοϊστορικές επιτυχίες και κατακτήσεις, που θέλουν με κάθε τρόπο να πνίξουν και αποσιωπήσουν οι καταπιεστές και εκμεταλλευτές των λαών.

Γιατί δεν ξεχνιέται ο Οκτώβρης

Η εργατική τάξη και οι λαοί δεν ξεχνούν τον Οκτώβρη και ψάχνουν όλο και περισσότερο τα μηνύματά του γιατί αυτός δεν υπήρξε μια στιγμιαία «έφοδος στον ουρανό», ένα συγκυριακό καπρίτσιο της ιστορίας, αλλά έκφραση των βαθύτερων νομοτελειών της σύγχρονης εποχής - για τους δυο παρακάτω λόγους.

Πρώτο, γιατί άνοιξε μια ολόκληρη εποχή επαναστάσεων που απείλησαν τη σύγχρονη καπιταλιστική κοινωνία, έδωσε στην εργατική τάξη τη δυνατότητα να σπάσει για πρώτη φορά το διαχωρισμό της από τα μέσα παραγωγής, να απαλλοτριώσει τους απαλλοτριωτές, όχι απλά να αγγίξει αλλά και να ασκήσει σε μεγάλο βαθμό την πολιτική εξουσία, να πραγματοποιήσει σημαντικά βήματα προς την απελευθέρωση των παραγωγικών δυνάμεων και πάνω απ’ όλα της πιο σημαντικής απ’ αυτές, δηλαδή της ίδιας της εργατικής τάξης, από τα δεσμά των εκμεταλλευτικών σχέσεων παραγωγής, να ανασύρει ολόκληρες περιοχές του πλανήτη και εκατομμύρια λαών απ’ το μεσαίωνα όπου τους είχε καταδικάσει η σύγχρονή ιμπεριαλιστική κυριαρχία. Στις χώρες όπου είχε αρχίσει να οικοδομείται ο σοσιαλισμός είχε καταργηθεί η ανεργία, είχε διασφαλιστεί η μόνιμη και σταθερή εργασία. Απ’ την κατάχτηση του 8ωρου είχαν αρχίσει να περνούν στο 7ωρο το 6ωρο και το πενθήμερο. Η παιδεία, η υγεία, η κοινωνική προστασία, η σύνταξη στα γηρατειά, ο πολιτισμός ήταν αγαθά δωρεάν και εξασφαλισμένα για όλους. Αλλά και στις δυτικές χώρες ήταν ο τρόμος μπροστά στον Οκτώβρη και στους αγώνες των εργαζόμενων που ανάγκαζε τις κυρίαρχες τάξεις να παρέχουν ορισμένα πολιτικά και συνδικαλιστικά δικαιώματα, να παραχωρούν το 8ωρο και σαρανταοκτάωρο, να καθιερώνουν ασφάλιση, συντάξεις και ορισμένες κοινωνικές παροχές. Ήταν η χώρα του Οκτώβρη που πρωτοστάτησε στη συντριβή του φασιστικού άξονα στο δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο ανοίγοντας το δρόμο σε μια σειρά επαναστάσεις και απελευθερωτικά κινήματα, στην κατάρρευση της αποικιοκρατίας.

Ένας δεύτερος λόγος, που δεν αφήνει τον Οκτώβρη να ξεχαστεί είναι ότι αυτό που επακολούθησε μετά τις ανατροπές έχει σήμερα οδηγήσει σε μια περίοδο όπου αφαιρούνται συστηματικά η μια μετά την άλλη όλες οι παραπάνω καταχτήσεις, που κάθε άλλο παρά είναι διατεθειμένοι να ξεχάσουν οι εργαζόμενοι και ας τους κατηγορούν για τη νοσταλγία του παρελθόντος στην Ανατολή, για την οπισθοδρομικότητα και την άρνησή τους να προσαρμοστούν στους μοντέρνους καιρούς και στον «εκσυγχρονισμό» της Δύσης. Γιατί η δήθεν ευημερία και δημοκρατία που τους είχαν υποσχεθεί με το «θρίαμβο του καπιταλισμού» έχει οδηγήσει σε μια πρωτοφανή και αβυσσαλέα διεύρυνση των ανισοτήτων, αλυσίδα πολέμων και ιμπεριαλιστικών επεμβάσεων, συστηματική καταστροφή του περιβάλλοντος, συνολικότερη απειλή για τον ανθρώπινο πολιτισμό στον πλανήτη. Η απόσταση ανάμεσα στις πιο φτωχές και τις πιο πλούσιες χώρες από 30 προς 1 που ήταν στη δεκαετία του 60 , έχει πια ξεπεράσει το 80 προς 1 στις μέρες μας. Οι 4 πλουσιότεροι άνθρωποι του κόσμου διαθέτουν κεφάλαια μεγαλύτερα απ’ το εισόδημα των 48 φτωχότερων χωρών. Την ίδια ώρα πάνω από 2 δις, άνθρωποι ζουν με 1 δολάριο την ημέρα, και 11 εκατομμύρια παιδιά πεθαίνουν κάθε χρόνο από αρρώστιες που μπορούν σήμερα να θεραπευτούν. Οι κρίσεις υπερπαραγωγής προϊόντων και κεφαλαίου που φέρνει μαζί της αυτή η κατάσταση οδηγούν κάθε τόσο σε χρηματοπιστωτικές αναταραχές, καταρρεύσεις αξιών και κραχ στα χρηματιστήρια, σπρώχνουν στην ύφεση και τη στασιμότητα, που καλούνται και πάλι να πληρώσουν με οδυνηρές θυσίες οι εργαζόμενοι.

Να λοιπόν κι’ ο άλλος λόγος που δεν ξεχνιέται ο Οκτώβρης! Γιατί μετά την ανατροπή των καταχτήσεων και της νέας φάσης ελπίδας και προοπτικής που είχε ανοίξει, σήμερα, για πρώτη φορά εδώ και 90 χρόνια, οι νέες γενιές καλούνται να ζήσουν χειρότερα απ’ τις μανάδες και τους πατεράδες τους.

Το Κόμμα, οι συμμαχίες, η στρατηγική

και η τακτική της επανάστασης

Μπροστά στην επίθεση των αντεπαναστατικών δυνάμεων απ’ τις Βερσαλλίες για τη συντριβή και το ματοκύλισμα της Κομμούνας ο Μάρξ είχε πει «Αν πρόκειται να καταστραφεί η Κομμούνα, αυτό δεν θα γίνει παρά για να ξαναφουντώσει ο αγώνας λίγο καιρό μετά. Γιατί οι αρχές της Κομμούνας είναι αιώνιες και ακατάλυτες. Θα εμφανίζονται ξανά και ξανά μέχρι την τελική απελευθέρωση της εργατικής τάξης». (Μάρξ – «Οι ταξικοί αγώνες στη Γαλλία»)

Τα λόγια αυτά ισχύουν ακόμα περισσότερο για τον Οκτώβρη του 17 και την εποχή των επαναστάσεων που επακολούθησε. Γι’ αυτό και έχει σημασία να μελετήσουμε σήμερα την εμπειρία του με βάση τα γεγονότα, να βγάλουμε συμπεράσματα για τους νέους αγώνες που έρχονται. Ένα Οκτώβρη που ο Λένιν δεν τον έβγαλε απ’ το κεφάλι του, αλλά που μπόρεσε να τον οδηγήσει στη νίκη μέσα από μια επιστημονική μελέτη της εποχής και της χώρας του, πράγμα που τον οδήγησε στο να ανακαλύψει καινούριες νομοτέλειες των επαναστάσεων στην εποχή του ιμπεριαλισμού, όπως για παράδειγμα το σπάσιμο στον αδύνατο κρίκο της ιμπεριαλιστικής αλυσίδας.

Η ίδια η καθυστέρηση της Ρωσίας, το τσαρικό τυραννικό καθεστώς, όπου οι αγρότες, τα 3/5 του πληθυσμού, ήταν αδύνατο να επιβιώσουν στην ύπαιθρο μετά την κατάργηση της δουλοπαροικίας για να μετατραπούν σε ένα εξαθλιωμένο εργατικό δυναμικό, όπου οι ευνοϊκές συνθήκες είχαν οδηγήσει σε μεγάλες ξένες επενδύσεις και στη μεγάλης συγκέντρωση της βιομηχανίας και του προλεταριάτου σε ιδιαίτερα μεγάλες μονάδες στα αστικά κέντρα, όλα αυτά μαζί με την αδυναμία και το φόβο της ρώσικης αστικής τάξης να πραγματοποιήσει την αστικοδημοκρατική επανάσταση, σε συνθήκες όξυνσης των ενδοϊμπεριαλιστικών αντιθέσεων και πολέμων για το ξαναμοίρασμα του κόσμου, ήταν ευνοϊκοί και όχι αρνητικοί παράγοντες για το σπάσιμο της αλυσίδας και την πραγματοποίηση της προλεταριακής επανάστασης. Πριν και μετά την επανάσταση του 1905 ο Λένιν επεξεργάζονταν τη γενική στρατηγική και τακτική του επαναστατικού κινήματος στη Ρωσία και τη διατύπωνε συνοπτικά με τα παρακάτω λόγια:

«Το προλεταριάτο πρέπει να οδηγήσει μέχρι το τέλος τη δημοκρατική επανάσταση παίρνοντας μαζί του τη μάζα της αγροτιάς για να τσακίσει την αντίσταση της απολυταρχίας και να παραλύσει την ταλαντευόμενη στάση της αστικής τάξης. Το προλεταριάτο πρέπει να πραγματοποιήσει την σοσιαλιστική ανατροπή παίρνοντας μαζί του τη μάζα των μισοπρολεταριακών στοιχείων του πληθυσμού για να τσακίσει με τη βία την αντίσταση της αστικής τάξης να παραλύσει τις ταλαντεύσεις της αγροτιάς και των μικροαστικών στρωμάτων… Αμέσως μετά την δημοκρατική επανάσταση και στο μέτρο των δυνάμεών μας, των δυνάμεων του ταξικά συνειδητού και οργανωμένου προλεταριάτου, θα ξεκινήσουμε τη μετάβαση προς την σοσιαλιστική επανάσταση. Είμαστε υπέρ της αδιάκοπης επανάστασης. Δεν θα σταθούμε στα μισά του δρόμου» (Λένιν – «Δύο τακτικές της Σοσιαλδημοκρατίας»)

Ως προϋπόθεση για μια τέτοια στρατηγική και ταχτική ο Λένιν αξιοποιούσε απόψεις και συμπεράσματα του Μαρξ και του Ένγκελς για το ρόλο του προλεταριάτου δύο χρόνια μετά τις επαναστάσεις του 1848 όταν έλεγαν «Στη σημερινή στιγμή οι δημοκράτες μικροαστοί που καταπιέζονται παντού κηρύσσουν γενικά στο προλεταριάτο τη συνένωση και τη συμφιλίωση, του προσφέρουν το χέρι και τείνουν προς τη δημιουργία ενός μεγάλου κόμματος της αντιπολίτευσης που θ’ αγκαλιάζει όλες τις αποχρώσεις στο δημοκρατικό κόμμα … Μια τέτοια συνένωση θα κατέληγε μόνο προς όφελός τους και θάταν ολότελα σε βάρος του προλεταριάτου…Αντί να ξεπέσουν τόσο χαμηλά που να υπηρετούν τους αστούς δημοκράτες σαν κόρο κλακαδόρων πρέπει οι εργάτες και πρώτ’ απ’ όλα η Ένωση των κομμουνιστών να επιδιώξουν να δημιουργήσουν πλάϊ στους επίσημους δημοκράτες, μιαν ανεξάρτητη μυστική και ανοιχτή οργάνωση» ( Μαρξ – Ένγκελς – «Προσφώνηση της Κεντρικής Επιτροπής στην Ένωση των Κομμουνιστών το Μάρτη του 1850»)

Όχι μόνο για την αστικοδημοκρατική αλλά ακόμα περισσότερο για την πραγματοποίηση της σοσιαλιστικής επανάστασης τις απόψεις αυτές τις προχωρούσε ο Λένιν παραπέρα με τη θεωρία και την πραχτική για το «Κόμμα νέου τύπου». Ένα «πειθαρχημένο και συγκεντρωτικό επαναστατικό κόμμα» που θα στηρίζεται 1/ στην αφοσίωση, την αυτοθυσία, και τον ηρωισμό της προλεταριακής πρωτοπορίας, 2/ θα έχει τη δυνατότητα όχι απλά να συνδέεται αλλά και να συγχωνεύεται με την πιο πλατειά μάζα των εργαζόμενων, 3/ θα μπορεί να πείθει τις πιο πλατιές μάζες με την ίδια τους την πείρα για την ορθότητα της επαναστατικής στρατηγικής. Σ’ αυτή τη βάση με μακρόχρονη πείρα και σκληρή δουλειά, χωρίς αλαζονεία, λογοκοπίες και πιθηκισμούς, μέσα από τον ανοιχτό διάλογο και την κοινή δράση με όλα τα ρεύματα του εργατικού κινήματος της εποχής, με τον διαχωρισμό από τον οπορτουνισμό και τη συσπείρωση των επαναστατών δημιουργήθηκε το μπολσεβίκικο κόμμα. (Λένιν – « Ο Αριστερισμός, παιδική αρρώστια του κομμουνισμού») Αναντικατάστατη προϋπόθεση όλ’ αυτά για την επιτυχία της επανάστασης.

Με αυτές τις αντιλήψεις για το Κόμμα, για τις συμμαχίες, για τη στρατηγική και την τακτική στάθηκε δυνατή η συντριβή του στρατιωτικού και γραφειοκρατικού καταπιεστικού μηχανισμού της αντίδρασης και η εγκαθίδρυση της σοβιετικής εξουσίας, της δικτατορίας του προλεταριάτου, που αποτέλεσε και αποτελεί διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στον επαναστατικό μαρξισμό και τον οπορτουνισμό κάθε απόχρωσης από τότε μέχρι σήμερα.

Για την «οικοδόμηση του σοσιαλισμού σε μια χώρα»

Υπάρχουν πολλοί που προσπαθούν να εξετάσουν την πορεία εκφυλισμού της πρώτης αυτής απόπειρας επαναστατικής χειραφέτησης της εργατικής τάξης παραλείποντας να αναφερθούν στις καταχτήσεις και τις αποτυχίες, στα σωστά και τα λάθη, στην πάλη των γραμμών που διεξάγονταν με πλατιές ανοιχτές διαδικασίες τόσο στο κόμμα όσο και στη κοινωνία, αλλά και με συνωμοσίες και φραξιονισμούς, απ’ τον Οκτώβρη και μετά.

Ένα πρώτο μεγάλο ζήτημα που δίχασε τους επαναστάτες της εποχής αφορούσε την δυνατότητα παραπέρα ανάπτυξης της επανάστασης στη Ρωσία απ’ τη στιγμή που οι άλλες προλεταριακές επαναστάσεις στη Δ. Ευρώπη είχαν ηττηθεί. Ξεκινούσε έτσι η αντιπαράθεση γύρω από τη γραμμή της «οικοδόμησης του σοσιαλισμού σε μια χώρα» που ορισμένες απόψεις την καταδίκαζαν και την καταδικάζουν ως σταλινική απόκλιση. Αυτό όμως δεν είναι σωστό. Ο ίδιος ο Λένιν είχε διατυπώσει τη θέση αυτή στο άρθρο του «Για το σύνθημα των Ενωμένων πολιτειών της Ευρώπης» όπου έλεγε «Η ανισόμετρη οικονομική και πολιτική ανάπτυξη είναι απόλυτος νόμος του καπιταλισμού. Από δω βγαίνει πως είναι δυνατή η νίκη του σοσιαλισμού στην αρχή σε λίγες η ακόμα και σε μια μονάχα, χωριστά παρμένη καπιταλιστική χώρα. Το νικηφόρο προλεταριάτο αυτής της χώρας απαλλοτριώνοντας τους καπιταλιστές και οργανώνοντας στη χώρα του τη σοσιαλιστική παραγωγή, θα ορθώνονταν ενάντια στον υπόλοιπο κόσμο, τον καπιταλιστικό κόσμο παίρνοντας μαζί του τις καταπιεζόμενες τάξεις των άλλων χωρών…» Αντίστοιχες διατυπώσεις υπάρχουν και σε άλλα κείμενα του Λένιν όπως «Για τους συνεταιρισμούς».

Αντίθετα ο Τρότσκι υποστήριζε ότι «Αν εγκαταλειφθεί στις δικές της και μόνο δυνατότητες η εργατική τάξη της Ρωσίας θα συντριβεί αναγκαστικά απ’ την αντεπανάσταση, τη στιγμή που η αγροτιά θα της γυρίσει την πλάτη. Δεν θα έχει καμία άλλη επιλογή από το να συνδέσει τη μοίρα της δικής της πολιτικής εξουσίας, τη μοίρα συνολικά της ρώσικης επανάστασης, με τη μοίρα της σοσιαλιστικής επανάστασης στην Ευρώπη» (Τρότσκι – «Η διαρκής Επανάσταση» και «Αποτελέσματα και Προοπτικές»)

Η άποψη που επικράτησε τελικά δεν ήταν αυτή του Τρότσκι αλλά του Λένιν. Μια άποψη που κάθε άλλο παρά αποτελούσε άρνηση του διεθνισμού, αλλά άρνηση του τυχοδιωκτισμού η της ηττοπάθειας που θα κυριαρχούσαν διαφορετικά, ενώ αναγνώριζε ως ύψιστη διεθνιστική προσφορά της εργατικής τάξης την στερέωση της εξουσίας και την οικοδόμηση του σοσιαλισμού στη χώρα της. Η άποψη αυτή επιβεβαιώνονταν στην πράξη μέσα απ’ την εκμετάλλευση των ενδοϊμπεριαλιστικών αντιθέσεων, με το μοίρασμα της γης και τη συσπείρωση της αγροτιάς που έφερνε τη νίκη στον εμφύλιο και την απόκρουση της στρατιωτικής επέμβασης των 14 ιμπεριαλιστικών δυνάμεων, με τη στήριξη στη φτωχολογιά της υπαίθρου και στα μισοπρολεταριακά στοιχεία για τη συνέχιση της επανάστασης σε σοσιαλιστική κατεύθυνση. Αυτός ο δρόμος της στήριξης πρώτα και κύρια στις δικές τους δυνάμεις επαληθεύτηκε απ’ όλες τις αντιιμπεριαλιστικές και αντικαπιταλιστικές επαναστάσεις στη συνέχεια. Και βέβαια η αναγκαιότητα και δυνατότητα της σοσιαλιστικής οικοδόμησης δεν ταυτίζονταν με το ζήτημα της «οριστικής νίκης» του Σοσιαλισμού σε μια χώρα πράγμα που απέρριπτε και ο ίδιος ο Στάλιν εκείνη την εποχή (Στάλιν – «Για τις βάσεις του λενινισμού» και «Για τα ζητήματα του λενινισμού»)

Άλλα ζητήματα της πάλης των γραμμών

Σε κάθε περίπτωση για την ίδια της την επιβίωση η επανάσταση ήταν αναγκασμένη να υπολογίζει κάθε φορά τους συσχετισμούς των δυνάμεων. Ορισμένες απόψεις που πίστευαν ότι θα μπορέσουν να επιβάλλουν το σοσιαλισμό «εξ΄ εφόδου» και που στα χρόνια της ιμπεριαλιστικής εισβολής είχαν προχωρήσει σε μέτρα στρατιωτικοποίησης της εργασίας, αναγκαστικής επίταξης των πλεονασμάτων σε σιτηρά και ενός σιτηρέσιου έκτακτης ανάγκης για να ονομαστούν «πολεμικός κομμουνισμός», απειλούσαν μετά την απόκρουση των εισβολέων να οδηγήσουν σε ρήξη και διάλυση την εργατοαγροτική συμμαχία, στην κατάρρευση της τσακισμένης απ’ τους πολέμους οικονομίας και στην ανατροπή της προλεταριακής εξουσίας.

Με πρωτοβουλία του Λένιν εφαρμόζονταν τότε αυτό που ονομάστηκε «Νέα Οικονομική Πολιτική» και που ο ίδιος δήλωνε απερίφραστα ότι αποτελούσε υποχώρηση στο πεδίο της οικονομίας, με την ανάπτυξη των εμπορευματικών σχέσεων στην ύπαιθρο και την εφαρμογή της μονοπρόσωπης διεύθυνσης στη βιομηχανία, κάτω απ’ τον έλεγχο της προλεταριακής εξουσίας και για να της δώσει το χρόνο να σταθεροποιηθεί. Είχαν σχεδιαστεί τρεις φάσεις γι’ αυτή την πολιτική, της υποχώρησης, της σταθεροποίησης και της νέας επίθεσης προς το σοσιαλισμό.

Στη μέση αυτής της προσπάθειας εκδηλώνονταν ακόμα μια πάλη των γραμμών. Η λεγόμενη «Αριστερή Αντιπολίτευση» την οποία στο ζήτημα αυτό εξέφραζε ο οικονομολόγος Πρεομπραζένσκι με τη στήριξη του Τρότσκι (που τροποποιούσε εν μέρει την άποψή του για την αδυναμία «οικοδόμησης του σοσιαλισμού σε μια χώρα») ζητούσε την επιτάχυνση της εκβιομηχάνισης με τη λεγόμενη «πρωταρχική σοσιαλιστική συσσώρευση». Η πολιτική αυτή προέβλεπε την εφαρμογή της προοδευτικής φορολογίας στην αγροτιά, την περικοπή των κρατικών ενισχύσεων προς την αγροτική οικονομία και τη συγκέντρωση όλων των πόρων για τη βιομηχανική ανάπτυξη. Ήταν μια πολιτική που απορρίπτονταν και αυτή μέσα από ανοιχτές και δημοκρατικές διαδικασίες, ως διχαστική και πολωτική σε βάρος του συνόλου της αγροτιάς και των πιο φτωχών της στρωμάτων, αλλά και εξαιρετικά επικίνδυνη για τη σοβιετική εξουσία σε μια στιγμή που η οικονομία δεν είχε ακόμα κατορθώσει να φτάσει ούτε στο προπολεμικό της επίπεδο.

Η κολεκτιβοποίηση ξεκινούσε σωστά μερικά χρόνια αργότερα, μετά το πρώτο πενταετές πλάνο στη βιομηχανία όταν είχε υπερδιπλασιαστεί η βιομηχανική παραγωγή πράγμα που έδινε τη δυνατότητα της ενίσχυσης της αγροτικής παραγωγής με μηχανήματα, λιπάσματα, κατασκευές στην ύπαιθρο κ.λ.π. Μια νέα πάλη ξεκινούσε τότε ανάμεσα στη γραμμή που θεωρούσε ώριμη και αναγκαία την προώθηση σοσιαλιστικών μέτρων στην αγροτιά, σε αντιπαράθεση με τη γραμμή που είχε σαν κύριο εκφραστή της τον Μπουχάριν ο οποίος ήθελε την οικονομική ανάπτυξη μέσα από την παραπέρα ενίσχυση του καπιταλισμού στην ύπαιθρο με το σύνθημα «πλουτίστε» προς τους κουλάκους. Μια τέτοια πολιτική εντείνοντας την ταξική διαφοροποίηση στο χωριό θα είχε σαν αποτέλεσμα τη χειροτέρευση της θέσης των φτωχότερων στρωμάτων, θα ενέτεινε την κοινωνική πόλωση στην επαρχία και θα υπονόμευε επίσης το σοβιετικό καθεστώς. Και αυτή η γραμμή απομονώνονταν και απορρίπτονταν.

Μεγάλες σοσιαλιστικές κατακτήσεις

και αυτοκριτικές διαπιστώσεις

Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 30, σε συνθήκες όπου όλος ο υπόλοιπος καπιταλιστικός κόσμος βούλιαζε στην κρίση του 29, η σοβιετική οικονομία αναπτύσσονταν με πρωτοφανείς ρυθμούς, η κολεκτιβοποίηση της γεωργίας είχε βασικά ολοκληρωθεί, ενώ η ΕΣΣΔ είχε μετατραπεί σε μεγάλη βιομηχανική δύναμη. Έμπαιναν έτσι τα θεμέλια της νικηφόρας αναμέτρησής της με το χιτλερισμό και της μεγάλης παγκόσμιας προσφοράς της στους αντιφασιστικούς και απελευθερωτικούς αγώνες των λαών στην Ευρώπη και σ’ όλο τον κόσμο.

Είχαν υπάρξει ασφαλώς αδυναμίες στην οργάνωση της παραγωγής, στη μονοπρόσωπη διεύθυνση των εργοστασίων που διατηρούνταν και μετά τα χρόνια της ΝΕΠ, στην προνομιακή εισοδηματική μεταχείριση διευθυντικών στελεχών, στη λειτουργία του συστήματος των υλικών κινήτρων. Ωστόσο μέσα από πολύμορφες πρωτοβουλίες και εργοστασιακές επιτροπές, μέσα από το κίνημα των σουμπότνικ και τα γνωστά «Κομμουνιστικά Σάββατα» (που ο Λένιν είχε χαιρετίσει με ενθουσιασμό ως άλλη επαναστατική αντίληψη για την εργασία), μέσα απ’ τις παραγωγικές ομάδες κρούσης, τις ομάδες αντι - σχεδιασμού που ασκούσαν έλεγχο συμπλήρωναν η διόρθωναν τον κρατικό σχεδιασμό της οικονομίας, οι εργάτες έδειχναν να θεωρούν τα μέσα παραγωγής ως δική τους ιδιοκτησία. Η σταδιακή εξάλειψη του διαχωρισμού του εργάτη από τα μέσα παραγωγής και η ανατροπή του εμπορευματικού χαρακτήρα και των δυο, παρά μια σειρά άλλες αδυναμίες στις σχέσεις παραγωγής είχαν πάρει και διατηρούσαν σοσιαλιστική κατεύθυνση. Το παραγόμενο πλεόνασμα δεν διατείθονταν για την κερδοφορία κάποιων ιδιωτικών κεφαλαίων αλλά για την ικανοποίηση των κοινωνικών αναγκών. Η συμμετοχή των εργαζόμενων στον παραγόμενο πλούτο έφτανε στο 77% του ΑΕΠ τη στιγμή που σε χώρες όπως ΗΠΑ, Αγγλία, Γερμανία δεν ξεπερνούσε το 55%. Ο αναλφαβητισμός είχε πλήρως αντιμετωπιστεί. Η παιδεία ήταν ανοιχτή για όλους σε όλες τις βαθμίδες της . Μεγάλα ποσά διατείθονταν για την υγεία και τον πολιτισμό. Φυσικά και για την άμυνα της χώρας. Ήδη απ’ τη δεκαετία του 30 το 35% των εργαζόμενων στη βιομηχανία είχε κατακτήσει το 7ωρο, και το 63,4% το πενθήμερο, την ίδια ώρα που σε συνθήκες κρίσης η εργατική τάξη των καπιταλιστικών χωρών γνώριζε την εξαθλίωση.

Μπροστά σε αυτή την πραγματικότητα κι’ ο ίδιος ο Τρότσκι μιλούσε το 1936 για τα«γιγάντια επιτεύγματα της ΕΣΣΔ» τονίζοντας ότι «ο Σοσιαλισμός (αυτός δηλαδή που δεν θα μπορούσε να οικοδομηθεί σε μια χώρα - σημ. συντ.) απέδειξε το δικαίωμά του στη νίκη όχι μέσα στις σελίδες του «Κεφαλαίου» αλλά μέσα σε μια οικονομική αρένα που καλύπτει το ένα έκτο της επιφάνειας του πλανήτη, και το απέδειξε όχι με τη γλώσσα της διαλεκτικής, αλλά με τη γλώσσα του ατσαλιού, του ηλεκτρισμού και του τσιμέντου» Βέβαια το συμπέρασμα αυτό προβάλλονταν για να ενισχυθεί η άποψη ότι η σοσιαλιστική βάση της κοινωνίας είχε σταθεροποιηθεί ώστε χωρίς καμιά ανησυχία για τις κατακτήσεις τους οι εργάτες θάπρεπε να εντείνουν την πάλη τους «όχι ενάντια στην επανάσταση αλλά ενάντια στους σφετεριστές της» ( Τρότσκι – «Η προδομένη επανάσταση»)

Παράλληλα, την ίδια περίοδο όπου είχαν αρχίσει να συσσωρεύονται τα σύννεφα και η απειλή ενός δεύτερου παγκόσμιου πόλεμου, με τις σκληρές εσωτερικές αναμετρήσεις που έφταναν μέχρι και στο σημείο να υποστηρίζεται η ανατροπή της σοβιετικής ηγεσίας ως προϋπόθεση για την αντιμετώπισή της πολεμικής απειλής, σημειώνονταν σοβαρά λάθη και απ’ τη μεριά του σοβιετικού κόμματος και του κράτους. Τόσο το 18^ο Συνέδριο του ΚΚΣΕ του 1939 , όσο και το 19^ο του 1952 διαπίστωναν αυτοκριτικά την απομάκρυσνση του κόμματος απ’ τις μάζες, την επιβολή υπερβολικών τιμωριών και κατασταλτικών μέτρων, τις καταδίκες αθώων στελεχών και μελών του κόμματος. Αδυναμίες που μαζί με την κήρυξη της οριστικής κατάργησης των τάξεων και της τελικής νίκης του Σοσιαλισμού στην ΕΣΣΔ μέσα από το Σύνταγμα του 1936, οδηγούσαν στην μείωση της πολιτικής ενεργοποίησης και συμμετοχής των μαζών, στην αδρανοποίηση και επανάπαυση, φαινόμενα που όλα μαζί προετοίμαζαν τις αντεπαναστατικές εξελίξεις από τα μέσα της δεκαετίας του 50 και μετά.

Σε κάθε περίπτωση όμως το τιτάνιο έργο της επανάστασης μέχρι το ξέσπασμα του πολέμου είχε δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για τον ξεσηκωμό και τη μεγάλη νίκη των σοβιετικών λαών στο Β παγκόσμιο πόλεμο. Κατόρθωνε μετά τις τεράστιες καταστροφές και τα 20 εκ. νεκρούς να αποκαταστήσει με πρωτοφανείς ρυθμούς την ανοικοδόμηση στη μεταπολεμική εποχή. Να μετατρέψει την ΕΣΣΔ σε στήριγμα των επαναστάσεων και εθνικοαπελευθερωτικών κινημάτων στην Κίνα, την Κορέα, το Βιετνάμ, αργότερα στην Κούβα και σε όλο τον κόσμο.

Η καπιταλιστική παλινόρθωση

Εκατομμύρια εργάτες σ’ όλο τον κόσμο κι’ ακόμα περισσότερο οι σοβιετικοί εργάτες είχαν θρηνήσει για το θάνατο του Στάλιν όπως και για το θάνατο του Λένιν παλιότερα. Όποια λάθη κι’ αν είχε κάνει στην κύρια πλευρά είχε δικαιωθεί με την πολιτική που είχε υποστηρίξει. Είχε βοηθήσει καθοριστικά την εργατική τάξη και τους λαούς της ΕΣΣΔ να ξεφύγουν από το χάος, την καθυστέρηση και την απομόνωση, να αποκρούσουν όλες τις εξωτερικές επιθέσεις και να οικοδομήσουν μια σύγχρονη και ισχυρή σοσιαλιστική χώρα με μεγάλη διεθνή ακτινοβολία που βρίσκονταν στο κέντρο ενός αναπτυσσόμενου διεθνούς σοσιαλιστικού στρατοπέδου.

Ωστόσο τα ταξικά κατάλοιπα και οι ταξικές αντιθέσεις κάθε άλλο παρά είχαν εξαλειφθεί. Τα φαινόμενα απομάκρυνσης απ’ τις μάζες, αδρανοποίησης και επανάπαυσης της εργατικής τάξης και των κομμουνιστών άνοιγαν δρόμους και ευκαιρίες ανάπτυξης κοινωνικών και πολιτικών ρευμάτων που αναζητούσαν όλο και περισσότερο την κοινωνική παλινδρόμηση και τον καπιταλισμό. Η επικράτησή τους με το 20^ο Συνέδριο του ΚΚΣΕ δεν ήταν μια ομαλή συνέχιση της μέχρι τότε πορείας αλλά το άκρως αντίθετο, η άρνησή της. Η μυστική έκθεση του Χρουστσώφ προσπαθούσε να φορτώσει κάθε υπαρκτή κι’ ακόμα περισσότερο κάθε επινοημένη αδυναμία στη λεγόμενη «προσωπολατρεία», της οποίας είχε υπάρξει ένας απ’ τους δημιουργούς και υποστηρικτές της, παρακάμπτοντας κάθε συλλογική διάσταση και κοινωνικό προβληματισμό.

Σε πλήρη αντίθεση με την ως τότε πολιτική ήταν και τα μέτρα που εφάρμοζε. Το ξεπούλημα των μηχανοτρακτορικών σταθμών προς τα κολεκτιβοποιημένα αγροκτήματα, η κατάργηση των υπουργείων κεντρικού σχεδιασμού με την διεύρυνση των αρμοδιοτήτων των διευθυντών και την ίδρυση εκατοντάδων περιφερειακών «οικονομικών συμβουλίων» αντέστρεφαν την μέχρι τότε πορεία για μια σχεδιοποιημένη σοσιαλιστική οικονομία. Το «παλατιανό πραξικόπημα» του Ζούκωφ σε συντονισμό με την κλίκα του Χρουστσώφ απομάκρυνε και τους τελευταίους εκπροσώπους παλιότερων επαναστατικών αντιλήψεων. Η ανατροπή των αρχών της Δικτατορίας του Προλεταριάτου από τη θεωρία και την πρακτική για το «Κράτος όλους του λαού» και το «Κόμμα όλου του λαού» αποτελούσε την πιο χυδαία υιοθέτηση της αστικής υποκρισίας και αντιφατικότητας αφού είναι αυτονόητο για κάθε μαρξιστή ότι δεν θα χρειάζονταν πια ούτε Κόμμα ούτε Κράτος αν είχαν πάψει πραγματικά να έχουν ταξικό χαρακτήρα και είχαν καταργηθεί οι τάξεις. Οι θεωρίες για την «ειρηνική μετεξέλιξη» και ο εξωραϊσμός της φύσης του ιμπεριαλισμού μετέτρεπαν σιγά - σιγά και την ίδια την ΕΣΣΔ σε ιμπεριαλιστική επεκτατική δύναμη με χαρακτηριστική χρουστσωφική κορωνίδα ότι «αν κούναγαν το δάχτυλο από δω και μπρος ΗΠΑ και ΕΣΣΔ μαζί» κάθε ταραχοποιό στοιχείο θα ήταν πια αναγκασμένο να συμμορφώνεται στον πλανήτη. Με ανοιχτές επεμβάσεις και πραξικοπήματα στα αδελφά κόμματα και μιαν απ’ τις πιο τραγικές περιπτώσεις στο ΚΚΕ, επιβάλλονταν η γραμμή του «κοινοβουλευτικού δρόμου» και του «ειρηνικού περάσματος στο σοσιαλισμό».

Για να ξεφύγουν απ’ τη στασιμότητα που προκαλούσαν όλ’ αυτά τα μέτρα, καθώς

έκαναν την εργατική τάξη όλο και πιο αδιάφορη για την παραγωγή, οι μεταχρουστσωφικές ηγεσίες καταργούσαν ακόμα περισσότερο τον έλεγχο των επιχειρήσεων από κάθε κεντρικό σχεδιασμό. Επανέφεραν όλο και περισσότερο το κριτήριο του κέρδους στη λειτουργία τους. Οι διευθυντές αποκτούσαν το αδιανόητο μέχρι τότε δικαίωμα όχι μόνο να πουλούν μηχανές του εργοστασίου αλλά και να απολύουν προσωπικό για χάρη της αποδοτικότητας. Κι’ ενώ οι ενδοεπιχειρησιακές συναλλαγές δυνάμωναν για να κυριαρχήσουν όλο και περισσότερο οι νόμοι της αγοράς, οι ρεβιζιονιστές ηγέτες της ΕΣΣΔ ισχυρίζονταν ότι θα οικοδομήσουν τον Κομμουνισμό μέχρι το 1980.Και ότι όλ’ αυτά γίνονταν για χάρη της «παραπέρα εξέλιξη της σοσιαλιστικής ιδιοκτησίας σε κομμουνιστική ιδιοκτησία»

Η μπρεζνιεφική επιθετικότητα που επακολούθησε επέτεινε τη στασιμότητα και την κρίση. Ο δρόμος είχε ανοίξει για τον πλήρη εκφυλισμό που θα οδηγούσε στον Γιέλτσιν, στον Γκορμπατσόφ και στην Περεστρόϊκα, στην πλήρη παλινόρθωση του καπιταλισμού στην ΕΣΣΔ.

Τίποτα δεν έχει τελειώσει

Η πιο σημαντική προσπάθεια για την αντιπαράθεση όχι μόνο στη θεωρία αλλά και στην πράξη με τις δυνάμεις και τα προβλήματα που είχαν οδηγήσει στην παλινόρθωση του καπιταλισμού στην ΕΣΣΔ ήταν αυτή του Μάο Τσε τουνγκ και της κινέζικης επανάστασης. Μιας επανάστασης που υπήρξε γέννημα κι’ αυτή του Οκτώβρη, είχε απορρίψει προκατασκευασμένα μοντέλα και είχε ανοίξει το δικό της δρόμο για να οδηγήσει την εργατική τάξη και τις πλατιές μάζες της αγροτιάς στη νίκη της νεοδημοκρατικής επανάστασης και της οικοδόμησης του σοσιαλισμού.

Σε αντιπαράθεση με τον εκφυλισμό της ΕΣΣΔ που από σύμμαχος και φίλος μετατρέπονταν σε υπονομευτή και εχθρό της η κινέζικη επανάσταση ανέπτυσσε παραπέρα τη θεωρία και την πράξη για την αντιμετώπιση των κινδύνων της παλινόρθωσης και τη σοσιαλιστική οικοδόμηση. Με τις Λαϊκές Κοινότητες – Κομμούνες στην ύπαιθρο προσπαθούσε να συνδέσει τις συλλογικές μορφές παραγωγής με τη συμμετοχή της αγροτιάς στην ίδια την άσκηση της πολιτικής εξουσίας. Παίρνοντας τον κανονισμό λειτουργίας του Μεταλλουργικού Συγκροτήματος του Ανσάν σαν πρότυπο επιδίωξε μια βιομηχανική ανάπτυξη που 1/ θα βάζει την πολιτική στο τιμόνι 2/ θα δυναμώνει την κομματική καθοδήγηση 3/ θα αναπτύσσει ισχυρά μαζικά κινήματα 4/ θα προωθεί συστηματικά τη συμμετοχή των διευθυντικών στελεχών στην παραγωγική εργασία και των εργατών στη διεύθυνση και 5/ θα ανατρέπει κάθε παράλογο κανονισμό και θα διασφαλίζει τη στενή συνεργασία ανάμεσα στους εργάτες, τα στελέχη και τους τεχνικούς για την ενεργητική προώθηση της τεχνολογικής επανάστασης και της παραπέρα αλλαγής των παραγωγικών σχέσεων σε σοσιαλιστική κατεύθυνση.

Η Πολιτιστική επανάσταση που επιχείρησε να ανατρέψει εκείνους που ακολουθούσαν τον καπιταλιστικό δρόμο στο Κόμμα και στο κράτος με επαναστατικές μεταρρυθμίσεις στο εποικοδόμημα και στη βάση της κοινωνίας, ήταν ένα κίνημα που συγκλόνισε όχι μόνο τον κινέζικο λαό αλλά και όλους εκείνους τους εργαζόμενους, αριστερούς και κομμουνιστές που είχαν δει τις προσδοκίες του να προδίδονται από την προδοσία και ανατροπή το Οκτώβρη.

Κινέζοι κομμουνιστές που επιμένουν και σήμερα στην επαναστατική γραμμή θεωρούν αυτοκριτικά ότι η Πολιτιστική Επανάσταση ηττήθηκε τελικά γιατί δεν διέθετε μια επιστημονική ταξική ανάλυση σαν αυτές του Λένιν για τον καπιταλισμό στη Ρωσία και του Μάο για την προεπαναστατική κινέζικη κοινωνία. Γιατί δεν διέκρινε πάντα σωστά τις ανταγωνιστικές από τις μη ανταγωνιστικές αντιθέσεις, διεύρυνε υπερβολικά τη στοχοθεσία των αντιπάλων της, κατέφυγε ορισμένες φορές σε υπερβολική χρήση βίας δίνοντας τη δυνατότητα σε αντεπαναστατικές δυνάμεις να εμφανιστούν αυτές ως οι εγγυητές του νόμου και της τάξης. Ωστόσο η επιρροή και η προτροπή του Μάο ότι «είναι δίκαιο να εξεγείρεσαι» παραμένουν ζωντανές για τον κινέζικο λαό που βλέπει την κατάστασή του να χειροτερεύει αλλά και για όλους τους προοδευτικούς ανθρώπους του σύγχρονου κόσμου.

*************************

Αναλογιζόμενοι με νηφαλιότητα τον Οκτώβρη και τις άλλες επαναστάσεις που ηττήθηκαν, θεωρούμε ότι δεν χάθηκαν. Γιατί έχουν αφήσει ανεξίτηλα τα ίχνη τους στην ιστορική μνήμη, την κοινωνική συνείδηση και το σύγχρονο είναι της παγκόσμιας εργατικής τάξης και των λαών. Όπως η ήττες των αστικών επαναστάσεων στην Αγγλία τον 17^ο και στη Γαλλία τον 18^ο αιώνα που επήλθαν σε πολύ συντομότερο χρονικό διάστημα απ’ ότι έγινε με την επανάσταση του Οκτώβρη, δεν μπόρεσαν να ανακόψουν την πορεία προς την ανατροπή του φεουδαρχικού μεσαίωνα, έτσι και οι ήττες των σύγχρονων προλεταριακών επαναστάσεων δεν πρόκειται να αποτρέψουν την ανατροπή της σύγχρονης ιμπεριαλιστικής και καπιταλιστικής βαρβαρότητας. Αντίθετα αυτό που έχουν να προσφέρουν είναι ακόμα μεγαλύτερη πείρα και γνώση για τις κοινωνικές επαναστάσεις της νέας εποχής.

www.ekke.net.gr