Συνέντευξη με τον V.A. Vazioulin IV

Αναδημοσιεύουμε το πρώτο μέρος  του μαρξιστή φιλοσόφου  V.A. Vazioulin IV που επικεντρώνεται στην γραφειοκρατία. Το κείμενο βρίσκεται στο   http://radicaldesire.blogspot.com/2011/10/va-vazioulin-iv.html

   ΕΡΩΤΗΣΗ: Ποια είναι η θέση και ο ρόλος της γραφειοκρατίας στην ανάπτυξη της σοβιετικής κοινωνίας; Ποιος είναι ο ρόλος της στην ήττα του σοσιαλισμού;

Β. Β.: Η γραφειοκρατία είναι ένας διοικητικός μηχανισμός που δουλεύει για τον ίδιο τον εαυτό του, δηλαδή είναι ένας μηχανισμός διοί­κησης που έχει μετατραπεί σε αυτο­σκοπό. Εάν υπάρχει στην κοινωνία μια ουσιώδης διάκριση (αντίθεση) μεταξύ κοινωνικών (κοινών) και ατομικών (ειδικών) συμφερόντων, η ενότητα τους πραγματοποιείται μέ­σω του διχασμού κοινών συμφερό­ντων αφ' ενός και μοναδικών αφ' ετέρου. Η ίδια η ενότητα των συμφε­ρόντων αποβαίνει εξωτερικά ως το κοινό συμφέρον (ψευδο-κοινό). Συνεπώς, ο διοικητικός μηχανισμός εκφράζει, προασπίζεται κάποια κοι­νά συμφέροντα, τα οποία αποτε­λούν ταυτόχρονα μια ψευδο-κοινότητα. Όταν υφίσταται η διάσταση που προαναφέραμε, ο μηχανισμός της διοίκησης είναι αναπόφευκτα, στον έναν ή τον άλλο βαθμό, απο­κομμένος απ τους διοικούμενους και, συνεπώς, δουλεύει για τον εαυ­τό του. Μετατρέπεται σε αυτοσκο­πό. Η αναγκαιότητα υπαγωγής των ατομικών συμφερόντων στα κοινω­νικά γίνεται μέσω του πειθαναγκα­σμού. Η γραφειοκρατία, στο βαθμό που εκφράζει το ψευδο-κοινό συμ­φέρον, συνιστά μια συγκεντροποίηση, που μάλιστα εδράζεται στην ιε­ραρχική αρχή της υπαγωγής των κα­τώτερων μηχανισμών στους ανώτε­ρους και χωρίς την ικανότητα των πρώτων να επιδρούν στους δεύτε­ρους.

Κατ' αυτό τον τρόπο εξέταζε τη γραφειοκρατία ο Κ. Μαρξ. Συνε­πώς, ο αγώνας κατά της γραφειοκρατίας δεν είναι μόνο αγώνας ενα­ντίον μεμονωμένων γραφειοκρατών, ούτε μόνο εναντίον της γραφειοκρα­τίας αυτής καθαυτής. Πρόκειται για αγώνα και εναντίον της γραφειοκρα­τίας αυτής καθαυτής και εναντίον ξεχωριστών γραφειοκρατών, αλλά κυρίως εναντίον των όρων που γεν­νούν τη γραφειοκρατία.

Αναφορικά μεε τη χώρα μας τώ­ρα... Λόγω του γνωστού επιπέδου ανάπτυξης των παραγωγικών δυνά­μεων, που χαρακτηρίζει μια χώρα μέσου επιπέδου ανάπτυξης, η γρα­φειοκρατία «μας» θα έπρεπε να εμ­φανιστεί και εμφανίστηκε. Υπήρχε, επίσης, η κληρονομημένη από την τσαρική Ρωσία, γραφειοκρατία. Υπήρχαν οι τσαρικοί υπάλληλοι που προσελκύθηκαν στην κρατική μηχανή, αλλά έχουμε και τη γραφειοκρατικοποίηση των νέων ανθρώ­πων που ήρθαν στην εξουσία. Το ξε­ρίζωμα της γραφειοκρατίας είναι ανέφικτο όσο υπάρχει μια λίγο - πο­λύ σταθερή τάση των ανθρώπων να εργάζονται για το μισθό τους, πράγ­μα που αποτελεί μια έκφραση της απόσπασης μεταξύ ατομικών και κοινωνικών συμφερόντων.

Οι τάσεις γραφειοκρατικοποίησης ενισχύθηκαν επιπλέον και λόγω της βαρύτατης κατάστασης έκτα­κτης ανάγκης στην οποία είχε πε­ριέλθει η ΕΣΣΔ ως η μόνη χώρα στην οποία νίκησε η σοσιαλιστική επανάσταση σ' όλο τον καπιταλιστι­κό κόσμο. Αυτό εξώθησε σε μεγαλύτερη συγκεντροποίηση απ' αυτή που θα υπήρχε αν έλειπε η εν λόγω πίε­ση. Οι συνθήκες αυτές απαιτούσαν μεγαλύτερη εργασιακή πειθαρχία, μεγαλύτερο πειθαναγκασμό για ερ­γασία. Όμως, η ενίσχυση του εξανα­γκασμού σε εργασία οδηγεί στην επίταση της αλλοτρίωσης των διοι­κούμενων απ' τους διοικούντες. Ενισχύει την αποξένωση μεταξύ ερ­γατών και διοικητικού μηχανισμού. Χωρίς να επεκταθώ στην πλήρη ανάλυση του συνολικού μηχανισμού εμφάνισης της γραφειοκρατίας, των αμοιβαίων σχέσεων στο εσωτερικό της, θα επισημάνω μόνο ότι η δια­μόρφωση της «νέας» γραφειοκρα­τίας και η ενίσχυση της ήταν νομο­τελειακή στη χώρα μας. Εάν μια γραφειοκρατία ενισχύεται, όλο και πιο πολύ αποξενώνεται απ' το λαό. Αυτό σημαίνει ότι οι γραφειοκράτες επιδιώκουν όλο και πιο πολύ τους δικούς τους ατομικούς σκοπούς, τον προσωπικό τους πλουτισμό, τη σταδιοδρομία τους κ.λπ. Και μάλι­στα, όπως ήταν φυσικό, η μεγαλύτε­ρη αποξένωση απ' το λαό παρατη­ρούνταν στα ανώτερα κλιμάκια, στην κορυφή του μηχανισμού. Αυτά τα κλιμάκια άρχισαν να προσανατο­λίζονται προς τη Δύση.

Ο σοσιαλισμός εμφανίζεται και εγκαθιδρύεται με σοβαρές εσωτερι­κές αντιφάσεις. Στον πρώιμο σοσια­λισμό οι αντιφάσεις αυτές παίρνουν τέτοια έκταση και βάθος, που μπο­ρούν να οδηγήσουν στην κατάργηση του σοσιαλισμού. Χωρίς την παρα­μικρή παρέμβαση της CΙΑ, οι ικανό­τητες της οποίας συχνά υπερεκτι­μούνται (ντοκουμέντα αποδεικνύ­ουν ότι η ΚGΒ δούλευε πολύ καλύ­τερα από τη CΙΑ).

Μπορούμε να παρατηρήσουμε την κλιμάκωση της γραφειοκρατικοποίησης καθ' όλη την ιστορία της ΕΣΣΔ. Βαθμιαία άλλαζαν οι άνθρω­ποι που έρχονταν στον κρατικό και κομματικό μηχανισμό. Άλλοι ήταν αυτοί που ανέλαβαν μετά την επα­νάσταση. Άλλοι αυτοί που επιλέχθη­καν μετά τις εκκαθαρίσεις της αρι­στερής κομματικής αντιπολίτευσης. Οι τελευταίοι, αν και επιλέχθηκαν απ' τα κάτω και προέρχονταν απ' την παραγωγή, δε διέθεταν εκείνο το επαναστατικό ατσάλωμα που χαρα­κτήριζε τη «λενινιστική φρουρά». Στη συνέχεια, δρομολογήθηκε ο πε­ραιτέρω εκφυλισμός. Η διαφθορά μέχρι τον πόλεμο κατέλαβε βασικά τα ανώτατα κλιμάκια. Στη συνέχεια επεκτεινόταν διαρκώς προς τα κά­τω.

Προπολεμικά ίσχυε το «παρτμάξιμουμ» (κομματικό μέγιστο) που πρόβλεπε ότι για το κάθε μέλος του κόμματος ίσχυε ένα όριο αποδοχών λίγο παραπάνω από το επίπεδο του εργατικού μισθού. Αργότερα και ο ίδιος ο Στάλιν κατάλαβε ότι δεν μπορεί να διατηρήσει το κομματικό μάξιμουμ. Η κατάργηση του σημα­τοδοτούσε και την τυπική, πλέον, μετατροπή των προνομίων ως νομιμοποιημένο και κομματικό καθε­στώς. Και μετά τον πόλεμο υπήρχε πάλη ενάντια στα προνόμια. Είχε, όμως, το χαρακτήρα πάλης ενάντια στα προνόμια του άλλου.

Ανακεφαλαιώνοντας, μέχρι τότε που θα υπάρχουν διαφορές ανάμε­σα στα κοινωνικά και ατομικά συμφέροντα, θα υπάρχει και γρα­φειοκρατία.

ΕΡΩΤΗΣΗ: Ποια είναι η γνώμη σας για τη σταλινική περίοδο; Υπήρχε τότε σοσιαλιστική ανάπτυξη; Πώς εκτιμάτε τον Στάλιν;

Β. Β.: Είναι αντιφατική σχέση... Ο Στάλιν διάλεξε τον πιο εύκολο δρό­μο, τον οποίο συνήθως ακολουθεί και η ιστορία. Ο Λένιν προσπαθού­σε να οδηγήσει τη σοσιαλιστική ανά­πτυξη προς ένα λιγότερο πιθανό -όμως εφικτό- δρόμο. Είναι γνωστό ότι ο Ι. Β. Στάλιν υιοθέτησε πολλές θέσεις του Λ. Ντ. Τρότσκι. Σε γενι­κές γραμμές και συνολικά θα έλεγα ότι ο ρόλος του Στάλιν ήταν θετι­κός. Με ποια έννοια όμως; Τότε ήταν απαραίτητη η επίτευξη μιας ταχύρρυθμης ανάπτυξης των παρα­γωγικών δυνάμεων της χώρας. Για κάτι τέτοιο χρειαζόταν μια αυστηρή συγκεντροποίηση. Όσο λιγότερες εί­ναι οι διαθέσιμες δυνάμεις, όσο πιο σκληρές είναι οι εσωτερικές και εξωτερικές συνθήκες, τόσο περισσό­τερο χρειάζεται η συγκεντροποίηση. Αυτό φαίνεται και στα πιο απλά πράγματα: όταν υπάρχουν λίγοι πό­ροι (π.χ. τρόφιμα), τότε εισάγεται το σύστημα διανομής με το δελτίο. Η χώρα βρίσκεται σε εξαιρετικά δυσχερή θέση. Στο εσωτερικό υπερ­τερούσαν οι μικροαστικές μάζες. Στο διεθνές επίπεδο ωρίμαζε ένας νέος παγκόσμιος πόλεμος, ο οποίος θα στρεφόταν ενάντια στην ΕΣΣΔ.

Ό,τι κι αν λένε σήμερα πολλοί, προπολεμικά έγιναν πολλά. Σίγουρα με σκληρές και αυστηρές μεθό­δους... Υπήρχε, π.χ., διάταγμα για ποινική καταδίκη της 20λεπτης αρ­γοπορίας στη δουλειά. Τον Στάλιν πρέπει να τον βλέπουμε χωρίς προ­καταλήψεις, αντικειμενικά και επι­στημονικά. Είναι αλήθεια ότι τέτοια πολιτική δεν μπορούσε να ασκήσει ο καθένας. Χρειάζονται γι' αυτό ιδι­αίτερα χαρακτηριστικά (ακόμη και στο επίπεδο της ηθικής) που κάθε άλλο παρά είναι ελκυστικά. Άλλο θέμα είναι τα πορίσματα που βγάζει κανείς αν κάνει μια σύγκριση των χαρακτηριστικών αυτών με αυτό που είναι αναγκαίο επί κομμουνι­σμού.

Οι κομμουνισστές είναι κατ' αρχήν κατά της βίας. Εδώ, όμως, η κατά­σταση της χώρας υπαγόρευε την αναγκαιότητα σκληρού πειθαναγκα­σμού ή απειλής πειθαναγκασμού. Φυσικά διώξεις έγιναν. Κι ο Στάλιν προσωπικά ήταν τύπος που απέδιδε υπερβολικό ρόλο στη βία. Πόσο μάλλον που συνέτρεχαν και προσω­­πικοί (οικογενειακοί) λόγοι που ενίσχυσαν τα δεσποτικά στοιχεία του χαρακτήρα του. Βέβαια, στις συζη­τήσεις και στα «έργα» των «δημο­κρατών» για τις διώξεις υπάρχουν κραυγαλέες υπερβολές ως προς τους αριθμούς των θυμάτων των διώξεων, γεγονός που ισχύει περισ­σότερο γι' αυτούς που έχουν υπο­στεί άδικα διώξεις. Ο Ρ. Μεντβέντεφ, που κάθε άλλο παρά σταλινι­κός είναι, δίνει στοιχεία που απο­δεικνύουν ότι ο κύριος όγκος των διώξεων έγινε ενάντια στους κουλάκους.

Από την πλευρά του ρόλου της προσωπικότητας στην ιστορία, σί­γουρα ο Στάλιν επέδρασε στο χαρα­κτήρα της πραγματοποίησης αυτών των διαδικασιών (διώξεων). Λόγω της προσωπικότητας του τα κατα­σταλτικά μέτρα ενισχύθηκαν περισ­σότερο απ' ό,τι απαιτούσαν οι περι­στάσεις. Η γραφειοκρατία ενισχύ­θηκε σε μεγαλύτερο βαθμό απ' όσο θα μπορούσε να συμβεί υπό την ηγεσία μιας άλλης προσωπικότητας. Πιστεύω, όμως, ότι και μια άλλη προσωπικότητα στη θέση του θα ήταν υποχρεωμένη να ενεργήσει με ανάλογο τρόπο. Ωστόσο, τα βασικά καθήκοντα που έμπαιναν μπροστά στη χώρα (ανάπτυξη της βιομηχα­νίας, της βιομηχανικής παραγωγής και της παραγωγής αγροτικών προϊ­όντων) είχαν εκπληρωθεί πριν απ' τον πόλεμο. Και στο στρατιωτικό τομέα η χώρα είχε, κατά βάση, προε­τοιμαστεί για τον πόλεμο, γεγονός που της επέτρεψε στη συνέχεια, σε εμπόλεμη κατάσταση, να ενεργοποιήσει μια βιομηχανία η οποία ως προς την παραγωγή εξοπλισμών ξε­πέρασε αυτή που είχε στη διάθεση του ο αντίπαλος.

Μετά τον πόλεμο η γραφειοκρατικοποίηση προχώρησε με αρκετά γρήγορους ρυθμούς. Ο ογκώδης γραφειοκρατικός μηχανισμός λει­τούργησε με το νόμο της αδράνειας, μια δύναμη που δεν μπορεί να εξα­φανιστεί από μόνη της. Όταν η απο­ξένωση από τους διοικούμενους έχει φτάσει σε προχωρημένα στάδια, δεν μπορεί να επανασυνδεθεί μ' αυτούς από μόνος του. Ο διοικητι­κός μηχανισμός προπολεμικά και κατά τη διάρκεια του πολέμου είχε ήδη γραφειοκρατικοποιηθεί σε ορι­σμένο βαθμό, αλλά συνολικά διευθε­τούσε καθήκοντα ζωτικής σημασίας για τη χώρα. Κι αυτό σημαίνει από μόνο του ότι δεν ήταν γραφειοκρα­τικός. Πρέπει να δούμε την αντιφα­τικότητα της κατάστασης. Δείτε, π.χ., τις σοβιετικές κινηματογραφι­κές ταινίες (κυρίως τα πολεμικά κι­νηματογραφικά χρονικά) της επο­χής εκείνης. Παρατηρήστε το πα­ρουσιαστικό των κομματικών στε­λεχών, το ντύσιμο τους, τη συμπερι­φορά τους, τις συνήθειες τους. θα διαπιστώσετε ότι, παρά το ότι ήταν υποχρεωμένα να γραφειοκρατικοποιηθούν, παρά το ότι η διαδικασία αυτή βρισκόταν σε εξέλιξη, παρέμε­ναν βασικά «σαρξ εκ της σαρκός» του λαού. Ήταν, υπό μια έννοια, αποκομμένοι απ' το λαό, σαν υπάλ­ληλοι που εκτελούσαν κάποιες λει­τουργίες καταναγκασμού. Όμως, ως προς τον τρόπο ζωής τους και τις συνήθειες τους διατηρούσαν όλους τους δεσμούς τους με τους εργάτες και τους αγρότες (προσωπικούς, συγγενικούς κ.ά.). Κι αυτό, γιατί μόλις είχαν αναδειχθεί από το εργα­τικό και αγροτικό τους περιβάλλον. Ήταν υποχρεωμένα να καταναγκά­ζουν σαν κρατικά στελέχη. Κατα­νάγκαζαν, όμως, τους δικούς τους ανθρώπους.

Ο Λ. Ντ. Τρότσκι έκανε κριτική στον Στάλιν. Ο Στάλιν πήρε ένα μέ­ρος από το πρόγραμμα του Τρότσκι. Αν ο Τρότσκι έμενε στη χώρα έχο­ντας την εξουσία, θα ήταν αναγκα­σμένος, για να κρατήσει τη σοβιετι­κή εξουσία, να ενεργήσει με παρεμ­φερή τρόπο με αυτόν του Στάλιν. Γιατί εκείνη την περίοδο συνθήκες για την παγκόσμια επανάσταση δεν υπήρχαν.

Σχετικά με τον Τρότσκι αλλά και τον ίδιο τον Λένιν -σε αντιδιαστολή με τον Μαρξ-, θέλω να σημειώσω ότι δεν κατανόησαν σε επαρκή βαθ­μό την ουσία του γραφειοκρατικού μηχανισμού. Ακόμη κι ο Λένιν όταν επιχειρούσε να αντιπαλέψει τη γρα­φειοκρατία, σχεδίαζε πράγματα που δεν εξάλειφαν τη γραφειοκρατία. Τα μέτρα που πρότεινε μπορούσαν να καθυστερήσουν για κάποιο διάστη­μα την αποξένωση της γραφειοκρατίας αλλά, τελικά, η γραφειοκρατία θα έπαιρνε το επάνω χέρι. Η γραφει­οκρατία είναι προς το παρόν φαινό­μενο που δεν μπορεί να ξεριζωθεί. Πρέπει να έχουμε σοβαρή επίγνωση αυτού του γεγονότος. Να γνωρί­ζουμε τα αίτια εμφάνισης και ύπαρ­ξης, τις συνθήκες και τους τρόπους άρσης της γραφειοκρατίας, ώστε να την καταπολεμούμε με επιτυχία. Δεν μπορούμε να βάλουμε ανέφικτους στόχους να την εξαλείψουμε, εδώ και τώρα. Χρειάζεται να προσπα­θούμε να τη θέτουμε, κατά κάποιον τρόπο, σε υπηρεσία. Να λάβουμε διάφορα μέτρα ώστε να μην αποκτά υπερβολική αυτοτέλεια. Μόνο αυτό μπορούμε να κάνουμε...

Αντιπαραθέτουν, συχνά, στη γρα­φειοκρατία την εργατική αυτοδιοί­κηση - αυτοδιαχείριση. Ευελπιστούν να καταργήσουν τη γραφειοκρατία με την εργατική αυτοδιαχείριση στα ξεχωριστά εργοστάσια - επιχειρή­σεις. Αυτό, τελικά, θα οδηγήσει σε τέτοιον κολλεκτιβίστικο εγωισμό, που θα τα διαλύσει όλα. Θα γκρεμί­σει την ενότητα της παραγωγής. Πρέπει να ξέρουμε ποιοι άνθρωποι θα εφαρμόσουν την αυτοδιαχείριση. Κάποιοι ξεκινούν από εξιδανι­κευμένες αντιλήψεις για τους εργά­τες. Ας εξηγήσουν γιατί οι Ρώσοι ερ­γάτες είναι υπέρ του καπιταλισμού, γιατί υποστηρίζουν την υφιστάμενη τάξη πραγμάτων; Με ποιον τρόπο οι σημερινοί Ρώσοι εργάτες θα αυτοδιαχειριστούν και θα εφαρμόσουν το σοσιαλισμό; Αν ο εργάτης εργάζεται ακόμη, χάριν του μισθού, τότε θα έχει ιδιοτελείς τάσεις. Πριν ακόμα απ' την «περεστρόικα», είχα­με στη χώρα μας, σύμφωνα με τα στοιχεία της «Πράβντα», περίπου 500.000 «κουβαλητές» (ανθρώπους που έκλεβαν αντικείμενα απ' το χώ­ρο εργασίας τους -σ.τ.μ.). Μπορούν να ισχυριστούν ότι η γραφειοκρατία τους οδήγησε σ' αυτή την κατάστα­ση. Και το γεγονός ότι οι άνθρωποι εργάζονται χάριν του μισθού και όχι επειδή η εργασία έχει γίνει ανά­γκη τους, κι αυτό στη δολιότητα της γραφειοκρατίας οφείλεται;

Σε τέτοιες συνθήκες το διοικητικό σύστημα (που αναπόφευκτα είναι σε ορισμένο βαθμό γραφειοκρατικό) παίζει το ρόλο ενός συνδετικού ιστού των αποκομμένων εγωιστι­κών συμφερόντων, συμπεριλαμβα­νομένων και των συλλογικών εγωι­στικών συμφερόντων ξεχωριστών ομάδων. Γι' αυτό αντιτίθεται σε κά­θε ξεχωριστό εγωιστικό συμφέρον, αν και, ταυτόχρονα, είναι αποξενω­μένο από τα συμφέροντα των διοι­κούντων. Τονίζω και πάλι ότι οι κοινωνικές διαδικασίες είναι αντι­φατικές. Κι όμως, τα κομμουνιστι­κά κόμματα τις προσεγγίζουν εξαι­ρετικά απλουστευτικά. Χρειάζεται βαθιά θεωρητική κατανόηση τους, αλλιώς οποιαδήποτε επίδραση πά­νω τους θα είναι ανέφικτη.

Πρώτο μέρος

Δεύτερο μέρος

Τρίτο μέρος