Κλείνουν 20 χρόνια από την κατάρρευση της ταξικής και εκμεταλλευτικής κοινωνίας του «υπαρκτού σοσιαλισμού» και δυστυχώς η αριστερά δεν έχει κλείσει τους λογαριασμούς με αυτόν. Αντίθετα τείνει να συσκοτίζει ακόμη πιο πολύ την σχέση της με την ιστορία των πειραμάτων της οικοδόμησης του σοσιαλισμού του 20ού αιώνα, όπως έδειξε και η απόπειρα ερμηνείας των γεγονότων από το ΚΚΕ στο συνέδριο του.
Κρατικίστικες προσεγγίσεις
O στόχος της ανάλυσης του ΚΚΕ είναι να δικαιώσει τις επιλογές της σταλινικής αστικής κλίκας, ταυτίζοντας τον σοσιαλισμό-κομμουνισμό με αυτό το εκφυλισμένο μεταβατικό μόρφωμα που σχετικά γρήγορα μεταλλάχθηκε σε ένα υβριδικό καπιταλισμό, σε μια δικτατορία της κρατικής άρχουσας τάξης πάνω στο προλεταριάτο.
Δικαιώνοντας με αυτό τον τρόπο τα βαθιά κρατικίστικα ιδεολογικά – πολιτικά συστημικά χαρακτηριστικά του, το παλαιάς κοπής ρεφορμισμό του. Ένα ρεφορμισμό που ταυτίζει το σοσιαλισμό με το κράτος – κόμμα και την ενίσχυση της πολύμορφης ιεραρχίας(διευθυντές- διευθυνόμενοι, διοικητές- διοικούμενοι, καθοδηγητές- καθοδηγούμενοι). Με ένα αστυνομικό, αντεργατικό κρατικό μηχανισμό. Αδυνατώντας να δούνε τον σοσιαλισμό ως η ανώριμη φάση της παγκόσμιας κομμουνιστικής κοινωνίας.
Ταυτόχρονα μένει πιστό στην αστική αντίληψη που βάζει ως κυρίαρχο στην ιστορική εξέλιξη την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων και της οικονομίας και όχι την πάλη των τάξεων. Με αποτέλεσμα η εργατική κινητοποίηση να μετατρέπεται σε στήριγμα της ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων και της οικονομίας- σταχανοφισμός- της στήριξης του κόμματος και του ηγέτη- προσωπολατρία- και του συνολικού κρατικού ταξικού συστήματος-εθνικισμός.
Ένας πολιτικός πρακτικισμός, οικονομισμός και παραγωγισμός που οδηγεί στην αντίληψη της κυριαρχίας του μοναδικού κομμουνιστικού κόμματος, της γραφειοκρατίας και της τεχνοκρατίας, εχθρικό και απέναντι σε κάθε ταξικά ανεξάρτητη εργατική δράση και πάλη. Από εκεί απορρέει και η φοβική και συστημική στάση του ΚΚΕ στην εξέγερση του Δεκέμβρη.
Ο καπιταλιστικός δρόμος του «υπαρκτού σοσιαλισμού»
Το κυριότερο ζήτημα στην ΕΣΣΔ ήταν πως η εργατική τάξη συνέχιζε να πουλά την εργατική της δύναμη, νιώθοντας αδύναμη να μετατραπεί σε τάξη για το εαυτό της και να αυτοκυβερνηθεί. Και αυτό από μια πλευρά ήταν φυσιολογικό με το επίπεδο της ανάπτυξης των συγκεκριμένων παραγωγικών δυνάμεων, των παραγωγικών δομών- φορντισμός / ταιηλορισμός- της τεράστιας αγροτικής μάζας που ενίσχυε μια καθυστερημένη μικροαστική συνείδηση και της ήττας των εργατικών κομμουνιστικών δυνάμεων στο εσωτερικό και στο εξωτερικό της χώρας, με αποτέλεσμα την απομόνωση της νεαρής και άπειρης σοβιετικής εξουσίας.
Σε ένα τέτοιο μεταβατικό κλίμα μια σοβιετική εξουσία που ήθελε να είναι η εμπροσθοφυλακή της παγκόσμιας σοσιαλιστικής επανάστασης έπρεπε να οικοδομήσει δομές αυτοκυβέρνησης των εργατών, δημοκρατικά οργανωμένης συνεταιριστικοποίησης των αγροτικών μαζών˙ ανιχνεύοντας και ερευνώντας ένα διαφορετικό παραγωγικό μοντέλο, πέρα από τα καπιταλιστικά δάνεια, πχ ο φορντισμός/ ταιηλορισμός.
Να πάρει δηλαδή τα αναγκαία μέτρα για να δυναμώσει η εργατική δημοκρατία και εξουσία, να δυναμώσει το πολιτικό επίπεδο των πλατιών εργατικών και αγροτικών μαζών, περιμένοντας το επόμενο κύμα της παγκόσμιας επανάστασης, που όπως φάνηκε ήρθε σύντομα.
Σε αυτή την αντίληψη η ποιότητα των παραγωγικών δυνάμεων και δομών θα συσχετιζόταν άμεσα με τις ανάγκες των εργαζόμενων και όχι με αντιλήψεις μιας πρωταρχικής σοσιαλιστικής συσσώρευσης κεφαλαίου που οδηγούσε στην ενίσχυση και όχι στην αναίρεση του εμπορεύματος εργατική δύναμη.
Αντίθετα επέλεξαν να παραδώσουν την εξουσία στην γραφειοκρατία, την μικροαστική διανόηση και την τεχνοκρατία με στόχο την ανάπτυξη της παραγωγής, θεωρώντας πως έφτανε ο έλεγχος του κομουνιστικού κόμματος και της παλαιάς μπολσεβίκικης φρουράς για να ελεγχθούν αυτοί που επί της ουσίας είχαν τα χέρια τους την παραγωγή και την διοίκηση. Ενώ ταύτιζαν τις διαφορετικές σοσιαλιστικές παραγωγικές σχέσεις με την νομική κρατική κυριότητα στα μέσα παραγωγής και όχι με την εργατική δημοκρατία- εξουσία στην παραγωγή και στην κοινωνία.
Αυτό που συνέβη τελικά ήταν η σοβιετική άρχουσα τάξη να καταλάβει το κράτος και το κόμμα, να εξοντώσει την παλαιά μπολσεβίκικη φρουρά στις δίκες της Μόσχας, απονομιμοποιώντας κάθε εργατική αντίδραση(γκουλάγκ). Ονοματίζοντας αυτό το ταξικό εκμεταλλευτικό σύστημα ως «σοσιαλισμό σε μόνο μια χώρα» και στην συνέχεια «υπαρκτό σοσιαλισμό».
Μέσα από αυτό το πρίσμα, αυτό που συνέβηκε πριν από 20 χρόνια ήταν μια απόπειρα ριζικής μετάβασης των κρατικών αστικών τάξεων σε ένα κλασικό καπιταλισμό, με ολέθρια αποτελέσματα και για τους ίδιους. Απόρροια της απληστίας τους και της απουσίας μιας στρατηγικής αντίληψης κοινών συμφερόντων της κρατικής σοβιετικής ελίτ. Ένα μάθημα που έκανε την Κινέζικη κρατική ελίτ να ακολουθεί το δρόμο της ελεγχόμενης, αυταρχικής μετάβασης στον καπιταλισμό, κρατώντας τα γκέμια της εξουσίας ο κρατικός- κομματικός μηχανισμός.
Φυσικά το ερώτημα παραμένει και θα παραμείνει ανοικτό: Μπορούσε άραγε να πάρει άλλο δρόμο η ΕΣΣΔ; Η απάντηση δύσκολη. Σε ένα γενικότερο πλαίσιο μπορούμε να πούμε πως στην πορεία των ιστορικών γεγονότων δεν υπάρχουν νομοτέλειες. Ιδιαίτερα δε στις πρωταρχικές συνθήκες εμφανίζονται πολλοί και συχνά αντιθετικοί δρόμοι. Το αν τα γεγονότα πάρουν την μία ή την άλλη εξέλιξη εξαρτάται από πολλούς και πολυσύνθετους παράγοντες. Ας δούμε πχ την εξέλιξη της Κούβας που διαφοροποιείται από την εξέλιξη που είχαν οι άλλες χώρες του «υπαρκτού σοσιαλισμού».
Η Κούβα αγωνίζεται με νύχια και με δόντια να μην ξαναγίνει«μπανανία». Παραμένοντας εν πολλοίς ένα μεταβατικό-αντικαπιταλιστικό μόρφωμα που εξασφαλίζει την ευρύτερη λαϊκή συναίνεση με την αντιιμπεριαλιστική– αντιαμερικανική πολιτική της ηγεσίας της.
Ένα «γαλατικό χωρίο» κάτω από την μύτη του αυτοκράτορα του κόσμου. Μια περήφανη, ανυπότακτη πορεία που ύστερα από την μοναξιά της δεκαετίας του 90’, απέκτησε σύμμαχους στα αντικαπιταλιστικά-αντιιμπεριαλιστικά καθεστώτα της Βενεζουέλας- Βολιβίας, διαμορφώνοντας ένα άλλο κλίμα στην Λατινική Αμερική.
Φυσικά και η ίδια η Κούβα απέχει πολύ από το να χαρακτηριστεί μοντέλο μεταβατικής αντικαπιταλιστικής περιόδου, μας δίνει κάποια όμως μαθήματα επαναστατικής αξιοπρέπειας που έχει ως βάση τις δομές λαϊκής- εργατικής συμμετοχής και αυτοκυβέρνησης.
Από την αντικαπιταλιστική επανάσταση στον κομμουνισμό
Δεν μπορούμε να προβλέψουμε τους ιστορικά νέους δρόμους που θα πάρει η αντικαπιταλιστική επανάσταση, και η μετάβαση σε μια παγκόσμια ώριμη κοινότητα συνεταιρισμένων παραγωγών που αυτοκυβερνούνται. Ούτε πώς το προλεταριακό πλήθος θα αποκτήσει συνείδηση των κοινών συμφερόντων, οικοδομώντας δομές μιας αδιαμεσολάβητης «απόλυτης δημοκρατίας» του, δηλαδή μορφές ζωής και κοινότητας που θα υπερβαίνουν το υπάρχον σύστημα, πριν και ύστερα από την αντικαπιταλιστική επανάσταση.
Είναι αναγκαία νομίζω η ύπαρξη μιας επαναστατικής περιόδου, ενός ριζικού μετασχηματισμού της καπιταλιστικής σε κομμουνιστική κοινωνία. Η μεταβατική περίοδος ενός αντι«κράτους»-κομμούνα είναι η περίοδος των εκ βαθέων και συχνά «μακροχρόνιων κοιλοπονημάτων» της ιστορίας, όπου είναι στην ημερήσια διάταξη η χειραφέτηση των πλατιών λαϊκών και εργατικών μαζών, στην κατεύθυνση της αυτοχειραφέτησης τους. Ενάντια στο διαχωρισμό χειρωνακτικής – διανοητικής εργασίας, διευθυντών – διευθυνόμενων, διοικητών- διοικούμενων , πόλης- χωριού. Ενάντια σε κάθε διαχωρισμό με βάση το φύλο, την σεξουαλική στάση, το έθνος, την θρησκεία, την πολιτιστική κληρονομιά.
Και αυτό δεν μπορεί να γίνει στα πλαίσια ενός ή μιας σειράς εθνικών κρατών, αλλά σε παγκόσμια κλίμακα. Φυσικά αυτό δεν αποκλείει την περίπτωση να ξεκινήσει σε μια εθνική ή περιφερειακή βάση ή να απομονωθεί όπως συνέβη με τις επαναστάσεις του 20ού αιώνα. Όπως και να χει μακρύς ο δρόμος ακόμη του «γεροτυφλοπόντικα».
Η ιστορία προχωράει με άλματα, που συχνά φαίνονται ως άλματα στο κενό, που όμως αφήνουν τα ίχνη τους στις αυλακιές του χρόνου. Διαμορφώνοντας την συνείδηση των ανθρώπων, που κατανοούν την ιστορία τους, επιτρέποντας τους να την δημιουργήσουν , όπως αυτοί επιθυμούν.
Κατά συνέπεια- ως τμήμα της παράδοσης των καταπιεσμένων- είναι αναγκαία μια κριτική ματιά και στήριξη της Οκτωβριανής Επανάστασης που απέχει πολύ από δυο αντικρουόμενες, αλλά όχι και ανταγωνιστικές στάσεις. Από μια μυθοποίηση που δικαιολογεί τα αδικαιολόγητα στο όνομα του κομμουνισμού και ενός ιστορικού μηδενισμού που κολλάει με τον μεταμοντέρνο μηδενισμό του ολοκληρωτικού καπιταλισμού.
Δημήτριος Αργυρός
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου